გზა ხევსურეთისკენ (გაგრძელება)

შატილი

ეს გზა ისეთი შორია...”

“წინათ იარაღით მომხდურთ ვაჟკაცურად ვუსწორდებოდით, ჩვენი მიწა არასდროს დაგვითმია სხვისთვის. ახლა ფულით შეიარაღებულებს სურთ აქაურობის აღება, თანაც, სანამ მოგვხდომიან, ლაჩრულად ჩვენს სისუსტეზე ლაპარაკობენ, - შატილიონებს მემკვიდრეობის შენახვის თავი აღარ აქვთ, ცოტანი დარჩნენ, ციხე-კოშკებს ვეღარ უვლიანო. სიცრუეა ეს! ვიღაც ქართველების მოტყუებას ცდილობს. მერე რა, თუ ცოტანი დავრჩით. სიმცირის გამო ბევრჯერ ვყოფილვართ ბეწვის ხიდზე, მაგრამ...” - მეუბნება შატილელი მეგზური დავით ჯალაბაური და ციხე-კოშკებისკენ მიმიძღვება.

ხევსურეთში მოსახლეობის სიმცირეს ობიექტური მიზეზი აქვს. გასული საუკუნის 50-იან წლებში კომუნისტებმა ამ რეგიონში კოლექტივიზაცია რომ ვერაფრით დაამკვიდრეს, ხელი მოუსვეს ხევსურებს და ბარში, ნახევრად უდაბნოში ჩაასახლეს. ასე დააცარიელეს და ხერხემალი გადაუმტვრიეს პირიქითა ხევსურეთს. სიცოცხლის ბოლომდე ამ მთებსა და ციხე-კოშკებზე ოცნებობდნენ ხევსურები, ბევრიც ბარის ჰაერს ვერ შეეგუა და დასნეულდა. მათი შთამომავლებიდან დღეს ბევრს წარმოდგენაც კი არ აქვს ხევსურეთის ულამაზეს სანახებსა და მდიდარ კულტურულ მემკვიდრეობაზე. ახლა მათთვის მშობლიური ის მხარეა, სადაც დაიბადნენ და გაიზარდნენ. ხევსურეთში შემორჩენილებს რომ ჰკითხოთ, ასე წინაპართა სისხლით მორწყულ მიწასთან კავშირი გაწყდა და ამიტომაც დარჩა ზოგიერთი კოშკი უპატრონოდ (დღეს მათ თემი პატრონობს). მოგვიანებით იძულებით გადასახლებულთაგან ბევრმა არა, მაგრამ შატილიონთა ერთმა ნაწილმა მაინც შეძლო დაბრუნება, მაგრამ ბარში შედარებით იოლ ცხოვრებას მიჩვეულმა ზოგმა ხევსურმა ვერ გაუძლო მთის მკაცრ პირობებს და ამჯერად ნებით აქცია პირი მთებს. მაგრამ არა სამუდამოდ, - ზაფხულობით შატილში ისევ ხმაურობენ ხევსურები. ახლა აქ თანამედროვე დიზაინით აგებულ სახლებსაც ნახავთ, ძველებურ ქვის საცხოვრებლებსაც, ბინებად გადაკეთებულ ვაგონებსაც და ხის კოტეჯებსაც. ზოგიერთს ტურისტების დასაბინავებლად იყენებენ, აქირავებენ.

მართლაც, ყველამ ერთად უნდა იფიქროს ამ მხარის აღორძინებაზე, თორემ შატილში მხოლოდ ზაფხულობით ასვლა აქაურობას ვერაფერში წაადგება. აი, ჩემი მეგზური, დავით ჯალაბაური არსად აპირებს წასვლას და ხევსურისთვის ჩვეული სიდინჯით მეუბნება: “მეც იმავე ხერხით დავიცავ აქაურობას, რითაც დღევანდელი მტერი აპირებს ბრძოლას. ჩვენ ვიცით, როგორ ავაღორძინოთ ხევსურეთის ერთადერთი გადამრჩენი ტურისტული ბიზნესი. ვისაც ეჭვი ეპარება, ამოვიდეს, ნახოს, რას ვაკეთებთ და თუ არ დაგვეხმარება, ხელს მაინც ნუ შეგვიშლის”.

საუკუნეთა განმავლობაში საქართველოს მეციხოვნე შატილიონებს დღეს ყველაზე საშიშად ქვეყნის ხელისუფლების ის წარმომადგენლები მიაჩნიათ, ვისი აზრითაც საქართველოს გადარჩენის ერთადერთი გზა მიწებისა და უძრავი ქონების ნაკუწ-ნაკუწ გაყიდვა-გაიჯარებაა. სახელმწიფომ პირიქითა ხევსურეთის დასახმარებლად ხელიც რომ არ გაანძრიოს, რთული ეკონომიკური მდგომარეობიდან ხევსურებს თავადაც შეუძლიათ თავის დაძვრენა. იქნებ შატილიონების ოპტიმიზმი სასაცილოდაც არ ეყოს მას, ვინც მხოლოდ ტურისტად ესტუმრება ამ მხარეს. არადა, საქმე ცუდად ნამდვილად არ მიდის. მართალია, შატილში დღეს თითზე ჩამოსათვლელი ოჯახებიღა ცხოვრობენ, მაგრამ თითქმის ყველა ძალ-ღონეს არ იშურებს ტურისტული ბიზნესის განსავითარებლად. ამაში დასარწმუნებლად კი სასტუმროებად გადაკეთებული კოშკების დათვალიერება და საქმიან შატილიონებთან გასაუბრებაც კმარა. დასანანია, რომ ხელისუფლების ზოგიერთ წევრსა და საზოგადოების ერთ ნაწილსაც დრომოჭმულ აზროვნებად მიაჩნიათ ხევსურების განცხადება, ჩვენს მხარეში ინვესტორის ადგილი არ არისო. არც კი ცდილობენ ხევსურებს მოუსმინონ და მათი “ახირების” მიზეზი გაიგონ. არადა, მიზეზი მართლაც რომ საგულისხმოა. თუმცა, მის ახსნამდე მცირე ექსკურსს გავაკეთებ.

გერმანიაში, მიუნხენის შემოგარენში, ნოიშვანშტაინში, ბავარიის მეფე ლუდვიგ მეორის ულამაზესი და გრანდიოზული, ახლა მუზეუმად გადაკეთებული კოშკი დგას, სადაც ტურისტთა ნაკადი არ წყდება. მათ მასპინძლობს გიდი, რომელსაც არასდროს ავიწყდება იმის თქმა, რომ ბავარიის მეფე ცოცხალი რომ ყოფილიყო, არ მოეწონებოდა მის კოშკში ამდენი ხალხის ტრიალი, რადგან სახლის სიწმინდეს ბღალავს დაუპატიჟებელი სტუმართმრავლობა. ამიტომაც არა მარტო გერმანიაში, ევროპის სხვა ქვეყნებშიც, ტურისტს ცხვირსაც არავინ შეაყოფინებს იმ უძველეს სასახლეებსა და ციხე-კოშკებში, რომლებიც დღევანდელ მათ პატრონებს მემკვიდრეობით ერგოთ. ტურისტს ამ ღირსშესანიშნაობათა დათვალიერების პატივი მხოლოდ მასპინძლის ნებართვით შეიძლება ერგოს. შატილიონებიც სწორედ ისევე ფიქრობენ, როგორც უძველესი ევროპელი არისტოკრატები. მათი აზრით, მიუღებელია სტუმრის ყველგან და ყოველთვის შეშვება. მით უფრო მიუღებელია ინვესტორის პარპაში იმ მიწაზე, სადაც ყოველ ნაბიჯზე უძველესი სალოცავებია და ხალხისთვის სავალად ორი გზა არსებობს, - სადიაცო და სამამაკაცო. აქ ქალი თავის სავალ გზაზე, სადიაცოზე დადის და არასდროს ავიწყდება, რომ წესი წესია. იქნებ მავანს სწორედ ეს ადათ-წესები ეჩვენება დრომოჭმულად, მაგრამ სწორედ მისმა დამცველმა საზოგადოებამ შექმნა უნიკალური ხევსურული კულტურა.

ტურისტებს წარმოდგენაც არ აქვთ ამ გზებისა და წმინდა მიწების მნიშვნელობაზე და ქალი თუ კაცი თავის ჭკუაზე დახეტიალებს. აქ ტურისტულ ბიზნესს ხომ ჯერჯერობით არაორგანიზებული ხასიათი აქვს. კოშკების დასათვალიერებლად მისულ ტურისტს მცველიც აღარ ხვდება, ათეული წლების განმავლობაში არსებული ეს შტატი სახელმწიფოს მხოლოდ იმიტომ გაუუქმებია, რომ თურმე დიდი ხარჯი სჭირდებოდა. არადა, კოშკების მცველის თვიური ხელფასი მხოლოდ 12 ლარს შეადგენდა. რა ისეთ ხარჯში ჩავარდებოდა ქვეყანა, ამ სიმბოლური თანხის საფასურად მეთვალყურე და აქაური ადათ-წესების გამცნობი რომ ჰყოლოდათ ტურისტებს. ეს რომ ნამდვილად საჭიროა, თავად დავრწმუნდი. ტურისტები, რომელთაც ვინმე ადგილობრივი მასპინძლობს, მოკრძალებულად ათვალიერებენ ყველაფერს და შატილიონების ისტორიის მოსმენით აღფრთოვანებულები აქაურობის დატოვებამდე უკვე იმაზე ფიქრობენ, ისევ ეწვიონ ხევსურეთს. ის ტურისტები კი, რომელთაც არავინ უძღვება, უნიკალურ ციხე-კოშკებს ისე ათვალიერებენ, როგორც უბრალო ქვის კედლებს და შინაც ზედაპირული შთაბეჭდილებებით ბრუნდებიან.

სამწუხაროდ, პირიქითა ხევსურეთში სახელმწიფოს ზრუნვის კვალი თითქმის არსად ჩანს. ამაში მხარის მუნიციპალურ რწმუნებულთან, ნოდარ ჯალაბაურთან საუბრისასაც დავრწმუნდი.



მეუღლესა და ვაჟთან ერთად საცხოვრებლად გადაკეთებულ ვაგონში ცხოვრობს. მასთან რომ მიხვალთ, ვერაფრით დაიჯერებთ, რომ სახელმწიფო ჩინოსნის ოჯახში ხართ.

ნოდარ ჯალაბაური: - აქაურობას და ჩვენს ყოფას რომ გადახედავთ, დარწმუნდებით, რომ მთა ზედმეტი ბარგია სახელმწიფოსთვის. გინდა იყავი მთაში, გინდა ნუ იქნებიო. ერთ თეთრსაც არავინ ხარჯავს მიღმა ხევში გზების გასაკეთებლად. თავის დროზეც მხოლოდ შატილამდე ჩამოიყვანეს გზა. ელექტროენერგიაც შატილის გარდა არავის აქვს, სხვა სოფლები ჩაბნელებულია.

უგზოდ, უკვალოდ (ზამთარში სწორედ ასე ვცხოვრობთ), უტელეფონოდ შეიძლება ცხოვრება? 2005 წელს ორი დღით გვესტუმრა მიხეილ სააკაშვილი. შეგვპირდა, დაგეხმარებითო, მაგრამ სატელეფონო კავშირი და შვეულმფრენების რეისები დღემდე არ აღდგენილა. პრეზიდენტზე მეტს ვის ვთხოვოთ დახმარება? მეტიც, მას მერე უფრო გაგვიუარესდა ყოფა. სახელმწიფოს დახმარება მხოლოდ ის იყო, რომ მხარის გუბერნატორმა ვასილ მაღლაფერიძემ სოფლებში თითო სატელიტური ანტენა დააყენა. ათასში ერთხელ თავდაცვის სამინისტროს შვეულმფრენები გვეხმარებოდნენ ბარგის ამოტანაში.

თითქოს ვიღაც განგებ ცდილობს გაუსაძლისი გახადოს ჩვენი ცხოვრება, იძულებულს გვხდიან, მთა დავტოვოთ. რატომ არავინ ფიქრობს იმაზე, რა მნიშვნელობა ჰქონდა და აქვს მთაში და თანაც საზღვრისპირა რეგიონში ხალხის ყოფნას, ჩვენ ხომ ყოველთვის საზღვარს ვამაგრებდით? ვითომ აღარ სჭირდება მიწასა და საზღვარს დაცვა? მოსახლეობის გარეშე დარჩენილი მიწა ხომ მოშიშვლებულ ქანს ჰგავს, ვერანაირი მცენარე რომ ვეღარ ამაგრებს და ერთ დღესაც მომეწყრილი წყალში ან უფსკრულში ჩაინთქმება. ასე დაემართება ხევსურეთსაც, ხევსურების გარეშე დარჩენილი ეშმაკსა და გადამთიელს დარჩება.

- ხევსურეთში ინვესტორების შემოყვანას გეგმავს სახელმწიფო, ამაზე რას ფიქრობთ?

- როგორ დავუჯერო ხელისუფლებას ან ინვესტორს, რომ წიხლს არ მკრავს და აქედან ჩემს გაგდებას არ შეეცდება? მეტყვის, აქაურობა მე ვიყიდე, საქმეში ჩემი ფული ჩავდე და შენ ვინ ხარო. მერე რა გამოდის? - ამის მთქმელი უნდა შემომაკვდეს ან შევაკვდე. ჩემს კოშკს თვითონაც მოვუვლი, არავის ინვესტიცია და ინვესტორი არ მჭირდება. შეხედეთ, თვითონ გავარემონტე და სასტუმრო მოვაწყვე. ინვესტორმა რა უნდა გამიკეთოს ამაზე მეტი?

აქ ყველაზე დიდი პრობლემა უგზოობაა, უამისოდ არც ტურისტი ამოვა და არც ინვესტორი. გარე სამყაროსთან დასაკავშირებლად ტელეფონი მაინც უნდა ჰქონდეს, ინტერნეტი თუ არა. აქაური სატელიტური ტელეფონით რომ ისარგებლო, სპეციალურ ბარათში 70-80 დოლარი უნდა გადაიხადო. გააქტიურებიდან თვე-ნახევარში გეთიშება. გლეხმა კაცმა 80 დოლარის რა უნდა ილაპარაკო, თანაც ერთი წუთი ერთი დოლარი ღირს. თუ ლიმიტურ დროში თანხას ვერ ამოწურავ, კავშირი ჯერ ცალმხრივად გეთიშება, 15 დღეში კი ვეღარც შენთან დარეკავენ. ყველა სოფელში დგას ეს ტელეფონი, მაგრამ გამორთულია უკვე ორი წელია. წინათ თბილისსა და დუშეთთან გვქონდა პირდაპირი კავშირი. რაცია “კოდანით” ვუკავშირდებოდით თბილისს, იქიდან კი კომუტატორი გვაერთებდა სასურველ ნომერთან. კავშირგაბმულობის სისტემის პრივატიზაციის შემდეგ შტატები გააუქმეს და გაგვითიშეს კავშირი.

ჰიდროელექტროსადგურზე ხომ ერთდროულად სასაცილო და სატირალი სიტუაცია გვაქვს. მას ჩვენი ხარჯებით ვარემონტებთ, რადგან არავის ბალანსზე არ ირიცხება. 11 წლის წინ ეკონომიკური განვითარების სამინისტროში ვიღაც ჭკვიანს ჰესი საპრივატიზაციო ობიექტების ნუსხაში ჩაუსვამს, მაგრამ დღემდე ვერ გაყიდეს. რას გაყიდდნენ, ამ თითქმის უკაცრიელ რეგიონში ჰესს ვინ იყიდდა? სამინისტროში კი არავინ ფიქრობს მისი ძველი პატრონისთვის, რაიონისთვის დაბრუნებას. აუჩემებიათ, მანდ ვიღაცას რაღაც ინტერესები აქვსო. ვის რა ინტერესები უნდა ჰქონდეს, ჩემი შვილი წლების განმავლობაში უსასყიდლოდ უვლის ამ ურთულეს მექანიზმს. ზამთარში, ზოგჯერ დღეში რამდენჯერმე სჭირდება მიხედვა. შარშან ზაფხულს, ყოველ ოთხშაბათს, თბილისში კანცელარიის მისაღებში ვიჯექი იმის მოლოდინში, რომ მთავრობის სხდომაზე გაიტანდნენ ჰესის საკითხს. მაგრამ რაიონის ბალანსზე მისი გადმოტანა და საპატრონოდ თანხების გამოყოფაც ვერ მოვახერხეთ.

- აქაურმა, ინვესტორის გარეშე, თვითონ რომ ააწყოს ბიზნესი, უხეში გაანგარიშებით, რა თანხა ეყოფა?

- ათი ათასი ლარი მაინც დასჭირდება ინფრასტრუქტურის მოსაწყობად. გარედან კოშკს ვერაფერს შეუცვლი, შიგნით უნდა გაიყვანო კანალიზაცია, სველი წერტილები, ცხელი წყალი. მოაწყო საძინებლები. ნოდარ გრიგალაშვილი რომ გაიძახის, ხევსურები კრედიტებს ვერ დაფარავენ, ნული პროცენტითაც რომ მისცეო, ცდება. არ გვინდა ნული პროცენტი, ერთი იყოს, სახელმწიფომაც იხეიროს თუნდაც მიზერულად. მოგვცენ გრძელვადიანი სესხი ისეთი ვადით, რომ მცირე მეწარმემ იოლად, ნელ-ნელა დაფაროს. რამდენი გრანტი და დახმარება მოდის საერთაშორისო ორგანიზაციებიდან მცირე ბიზნესის განსავითარებლად. რა ბევრი კი ვართ კოშკების მფლობელები, რომ დიდ ტვირთად დააწვეს ვინმეს ჩვენთვის მოცემული თანხა. მე არ მინდა არაფერი, სხვას დაეხმარონ. 

1998 წელს საბოლოოდ რომ დავბრუნდით შატილში, სახელმწიფო კოტეჯს დამპირდა, მანამდე ეს ვაგონი მომცა საცხოვრებლად. დაპირება დაპირებად დარჩა, მაგრამ ჯანდაბას... რაც კი შემოსავალი გვაქვს, ყველაფერს კოშკს ვახმართ, რომ ეს საქმე გავმართოთ. თუმცა დღევანდელ პირობებში ძნელია მოგების მიღება, - უგზოობა-უტრანსპორტობის გამო ტურისტული სეზონი მხოლოდ სამ თვეს გრძელდება, ტურისტიც ცოტაა და ბიზნესიც კუს ნაბიჯით მიდის წინ. 12 თვე რომ იყოს სეზონი, სახელმწიფო რომ რეკლამით გვეხმარებოდეს, სულ სხვა შედეგი იქნებოდა. ისე, გონიერ კაცს არ უნდა მოსვლოდა კოშკების გასხვისების თუნდაც სავარაუდო გეგმა თავში. 

ჯალაბაურების კოშკი შატილში

P.S. შატილში, ერთ კოშკში მოწყობილ კომფორტულ სასტუმროში ორი ლამაზი ღამე გავათიე. კარგი იქნება, სანამ გზებზე თოვლი ჩამოწვება, პირიქითა ხევსურეთს ხელისუფლების წარმომადგენლებიც ეწვიონ. აქ გატარებული თუნდაც ორი დღის შემდეგ ჩინოსნები უეჭველად მიხვდებიან, რატომ არ სჭირდება საუკუნეების მანძილზე მტერთან მებრძოლი და უნიკალური კულტურის შემოქმედი შატილიონების მემკვიდრეებს ინვესტორი და თანაც... უცხოელი