შატილში ლამაზი დილა თენდება. ჯალაბაურების კოშკში კიდევ ერთი ღამე გავატარე. სარკმლებად გადაკეთებული სათოფურებიდან მზის სხივები იჭრებიან. ცა ლურჯი, კამკამა და თვალისმომჭრელია. ოთახში ხის სასიამოვნო სუნი დგას. აქ ყველაფერი ქვის ან ხისაა. ჭერი მორებით გაუმართავთ, იატაკიც ხის არის. მეორე და მესამე სართულების იატაკზე დაახლოებით 50 სმ-ის დიამეტრის ნახვრეტია დატოვებული შუაცეცხლის დასანთებად. აქ ყველაფერი კოშკის პატრონის ხელით არის გაკეთებული. მოგვიანებით, დავით ჯალაბაური მაჩვენებს სახელოსნოს, სადაც მთიდან ჩამოტანილ ხესა და ქვას ამუშავებს და კოშკს პირვანდელ და ამასთან, კომფორტულ სახეს აძლევს. ტურისტისთვის აქ ყველა პირობაა შექმნილი. ერთადერთი, რაც ვერ ესადაგება ძველებურ სტილს, კაფელიანი აბაზანა და ტუალეტია, მაგრამ ისეა შენიღბული, ტურისტს ეგზოტიკურობის განცდას ვერ უნელებს. სასტუმროდ გადაკეთებული კოშკები, ძირითადად, ერთნაირადაა მოწყობილი, მაგრამ თითოეულს მაინც თავისი პატრონის ხელწერა ეტყობა. დასანანია, რომ უსახსრობის გამო ზოგიერთი ჯერაც მოუწყობელია და მასპინძლის ნაცვლად იქ ჭინჭარი გეგებება. ჭინჭრის სიმრავლეზე ხუმრობენ ჭინჭარაულები, ეგ ჩვენი საგვარეულო მცენარეა და ხელშეუხებელიაო.
მინდა მცირეოდენი ინფორმაცია შევაგროვო იმ დიდ საგანძურზე, რითაც ასე მდიდარი და მიმზიდველია პირიქითა ხევსურეთი. რადგან უმეტესად ფეხით სიარული გვიწევს, მოკლე მარშრუტს ვადგენთ. ძირითადი დანიშნულების პუნქტებია ანატორის აკლდამები და მუცოს ციხესიმაგრეები.
პირველად ანატორისკენ ვიღებთ გეზს. შატილიდან სამ კილომეტრში უზარმაზარი კლდეები ისეა დაღარული, თითქოს ვეფხვს დაუტორია. აქედან იწყება მიღმა ხევის ხეობა. ხევსურეთში ლეგენდას ვეღარ იხსენებენ, მაგრამ ამბობენ, რომ სწორედ ვეფხვსა და მის ტორთან დაკავშირებული ამბის გამო დაერქვა ამ ადგილს ანატორი. ზოგის თქმით, წარმართულ ომის ღმერთს რქმევია ანატორი, მისი სამფლობელო ყოფილა ეს ადგილები.
უწინ აქ სიცოცხლე დუღდა. ახლა აკლდამები ჰყვებიან გარდასულ ამბებს. ოდესღაც უზარმაზარ სოფელში თურმე მხოლოდ სისაურები ცხოვრობდნენ. ძლიერი გვარი ყოფილა, მაგრამ ყოველთა მძლეს, სიკვდილს, ქოლერით კინაღამ გაუწყვეტია სისაურები.
მეგზურ გელა დაიაურთან ერთად უზარმაზარი ხევის პირზე, აკლდამებთან ჩავდივარ. სამი ქვის პირქუში შენობა ერთმანეთის გვერდით დგას. არც ერთ მათგანს არ აქვს კარი, მხოლოდ ცხაურიანი სარკმლიდან შეგიძლიათ თვალი შეავლოთ აკლდამების შიგთავსს. ყველგან ძვლებია, იატაკზეც და უზარმაზარ თაროებზეც, ადამიანთა ძვლები... მეგზური გულისმომკვლელ ამბავს მიყვება:
- სოფელს ჭირი რომ მოსდებია, ერთბაშად ბევრი ხალხი დაუხოცავს. შეშინებული მოსახლეობა თურმე გამოსავალს ეძებდა. მოუძებნიათ კიდეც, - როგორც კი დაავადების სიმპტომები გამოაჩნდებოდათ, უსიტყვოდ მიდიოდნენ აკლდამაში (განურჩევლად სქესისა და ასაკისა), კარს ქოლავდნენ, თაროზე წვებოდნენ და ასე ელოდნენ სიკვდილს. ამ აკლდამების, როგორც დაწყევლილი ადგილის ახლოს გავლას დიდი ხნის განმავლობაში ერიდებოდა ხალხი. მხოლოდ მეოცე საუკუნეში გაუბედავთ შიგ შესვლა გადამთიელ მძარცველებს. ისინი იმ სამკაულებსა და იარაღს ეძებდნენ, სიკვდილთან მებრძოლებს რომ ჰქონდათ თან. მერე ხევსურებსაც შეუხედავთ აკლდამების საფარველჩამოხსნილ სარკმლებში, “ქოლერის სამეფოში”. ერთ-ერთ აკლდამაში აკვანი და ზედ დაკიდებული ხელის ჩონჩხი უნახავთ. გადმოცემის თანახმად, საღ-სალამათი დედა ქოლერიანი ჩვილის აკვნიანად ჩაკეტილა აკლდამაში და დალოდებია ყოველთა მსახვრალს. ჩვენამდე ვეღარც მთელმა აკვანმა მოაღწია და ვერც ზედ დამკვდარი დედის ჩონჩხმა. მტვრად და ძვლების გროვად აქცია ყველაფერი ცხაურებიდან აკლდამებში მოთარეშე ქარმა.
ერთი ჩონჩხი სარკმელთან ყოფილა მიყუდებული, მისი ხელის მტევანი კარგა ხანს ყოფილა ცხაურზე შემოჭდობილი, ვინ იცის, როგორ ენანებოდა საწუთროსთან გამოთხოვება...
გულისმომკვლელია მეომრების ამბავიც. ერთ დღეს 60 ფარ-აბჯარასხმული მეომარი გასულა სოფლიდან. არა მომხდურთან შესახვედრად, არამედ სიკვდილთან ნებით ქედის მოსადრეკად. თურმე სიკვდილს ევედრებოდნენ, - ჩვენ გვიკმარე და ქალ-ბავშვს შეეშვიო. თურმე სოფლის გოდება ცას სწვდებოდა, როდესაც 60 დასნებოვნებულ ვაჟკაცს აკლდამაში ცოცხლად მარხავდნენ. სწორედ ეს აკლდამებია უტყვი მოწმე იმისა, რომ ხევსურს სიკვდილის არ ეშინია. ჩვენი წინაპრები შვილებს ასწავლიდნენ: ის კი არ არის მთავარი, რამდენ ხანს იცოცხლებ და როდის მოკვდები, არამედ იმაზე უნდა იფიქრო, როგორ მოკვდები, შენი სიკვდილიც კი სასარგებლო უნდა იყოს სხვებისთვისო. ალბათ, ამ შეგონებამ გააბედვინა ანატორელებსაც სიკვდილისთვის უშიშრად ჩაეხედათ თვალებში.
ახლა აღარც სისაურები ცხოვრობენ აქ და აღარც სოფელი არსებობს. ქოლერას გადარჩენილებს მიუტოვებიათ აქაურობა. სხვა კი აბა ვინ დასახლდებოდა იქ, სადაც მხოლოდ სიკვდილი ბატონობდა. არადა, ეს იყო სოფელი, რომელიც პირველ დარტყმას იღებდა ხეობაში შემოსული ჩეჩნებისგან. სისაურები მამაცი მებრძოლები ყოფილან. მტერს მუდამ ვაჟკაცურად ხვდებოდნენ და ხშირად დამხმარე ძალის მოშველიებამდე უკუაგდებდნენ ხოლმე.
ტურისტებს აინტერესებთ ანატორის ამბები, ამიტომაც ამ ადგილებში მრავლად ნახავთ მათ. კარგი იქნებოდა, ტრაფარეტი დაედგათ აკლდამებთან, რომელზეც მოკლედ იქნებოდა მოთხრობილი ანატორელების ტრაგედია. უცხოელები გაკვირვებული ათვალიერებენ აკლდამებს და კითხვით სავსე თვალებით ხმის გამცემს ეძებენ, მაგრამ...
სხვათა შორის, ხევსურეთში ასეთი აკლდამები გიორგწმინდასთანაც არის, საგინას ციხის ზედა მხარეს. ასეთივე ნაგებობები გვხვდება არდოტსა და მუცოშიც...
მუცოსკენ მივდივართ. გზად თორღვას ციხე გვხვდება, მუცოს ციხესიმაგრეთა შემადგენელი ნაწილი. კლდის ქარაფზე დგას ცისკენ ამაყად აღმართული. ასე გგონია, ღრუბლებს დაჰყურებს ზემოდან. მუცოც გამოჩნდა, დაუმარცხებელი ციხესიმაგრე. კონსტანტინე გამსახურდიას უთქვამს, თუ შეიძლებოდა სინამდვილეში ეარსება ქაჯეთის ციხეს, იგი აუცილებლად მუცო იქნებოდაო. საუკუნეთა განმავლობაში დაუმარცხებელი ციხესიმაგრე ახლა მხოლოდ შორიდან მოჩანს ზვიადი და ულამაზესი. ახლოდან შესაბრალისი სანახავია სახურავგადახდილი და კედლებმორღვეული 30-ამდე კოშკი. მხოლოდ ერთი ციხეა შედარებით უკეთ შემონახული. ჩემი მეგზური მიხსნის, რომ ეს დაიაურების საგვარეულო კოშკია. უკეთ არის შემონახული თორღვას ციხეც. ფაქტობრივად, მხოლოდ გადახურვა სჭირდება. სხვა კოშკები კი საფუძვლიანად შესაკეთებელია.
“ოთხი წლის წინ “TBC ბანკისა” და სამშენებლო კომპანია “არსის” ინიციატივით კოშკები დაათვალიერეს და გაზომეს კიდეც. გვეგონა, დაიწყებოდა რესტავრაციაც, მაგრამ მუცო ისევ მიავიწყდა ყველას. არადა, ყოველ წელს ინგრევა და ქრება ის, რითაც ნებისმიერი ერი იამაყებდა”, - დანანებით ამბობს გელა დაიაური.
კიდევ უფრო გულდამძიმებულები ვეშვებით დაბლა, მუცოს ჭალაში. როგორც გელა მიხსნის, ეს ადგილები ახლა შატილიონების საკუთრებაა, აქ საქონელს აძოვებენ. მუცოელები სიშორის გამო ვერ სარგებლობდნენ თურმე ჭალით და ოდესღაც ერთ საქალამნე ტყავში გაუცვლიათ მეზობლებისთვის უზარმაზარი ტერიტორია. აქ მიწების გაცვლა-გამოცვლა მხოლოდ ერთმანეთში მოდის. სხვას, თუნდაც ქართველს, მიწას არავინ მისცემს. აღარაფერს ვამბობთ კოშკებზე.
გელა ხუმრობის ხასიათზე დგება: “ჩემს შატილიონ ძმადნაფიც დავით ჯალაბაურს კარგა ხანია ვეხვეწები, ხუთ საქალამნე ტყავს მოგცემ, ოღონდ მიწა დამიბრუნე-მეთქი. ორი ვაჩუქე კიდეც, მაგრამ რად გინდა, ჭალას არ თმობს”. გვეცინება. ასე ვცდილობთ ავი ფიქრების გაფანტვას.
ახლომახლო სოფლებში თითქმის აღარავინ ცხოვრობს. სოფელ ხანიის ძირშიღა შემორჩენილა სამი ოჯახი.
გზას ენარში მივუყვებით, მესაზღვრეებისკენ. ისე, გზა მხოლოდ ჭალამდე ეთქმის. სასაზღვრო პოსტზე საცალფეხო ბილიკით უნდა ახვიდე მთის ციცაბო ფლატეზე. აქედან კიდევ უფრო შთამბეჭდავი ჩანს მუცო. მის გვერდით კი გასაცოდავებულად გამოიყურება მესაზღვრეების კარვები (ამ დროში ნუთუ კიდევ კარვები უნდა იდგეს სასაზღვრო პოსტებზე? - ავტ.). მესაზღვრეები მანუგეშებენ, მალე კაპიტალურ შენობას აგვიშენებენ და აუცილებლად გვეწვიეთო. აქაურების იუმორი მხიბლავს. სხვათა შორის, ყველა მესაზღვრე აქაურია. ზოგიერთს ცოლ-შვილი კი ჰყავს ბარში, მაგრამ თვითონ ვერ შელევია აქაურობას და ამიტომაც დაუწყია სასაზღვრო სამსახურში მუშაობა. ამბობენ, ეგ ხომ ჩვენი მემკვიდრეობითი პროფესიაა, განა სულ მესაზღვრეები არ ვიყავითო. ბევრი მათგანი ლექსებსაც წერს. გასაკვირი არც არის. ასეთი წალკოტის მცველი რომ იქნები, მუზა როგორ მოგასვენებს. ვატყობ, ხევსური მესაზღვრეები კაფიებით შეყოლიებას მიპირებენ და ცდილობენ, პრობლემებზე არაფერი ვკითხო, არადა, ერთი სული მაქვს, გავიგო, რითი თბებიან ზამთარში. საუბარში მესაზღვრეების უფროსს ზურა ზვიადაურს “ვითრევ”:
- ეს საქართველო-რუსეთის საზღვრის ჩეჩნეთის მონაკვეთია. მას მეექვსე რეგიონული სამმართველოს პირველი სექტორი აკონტროლებს. სულ 15-კაციანი შემადგენლობა გვყავს, 12-კილომეტრიან მონაკვეთს ვაკონტროლებთ.
ზამთარში კარავში ღუმელი მუდმივად გვინთია, ღამის გუშაგი ზრუნავს ამაზე. მალე კაპიტალური შენობა გვექნება. ვერ გეტყვით, რომ ძალიან გაწვალებული ვართ საყოფაცხოვრებო პრობლემებით. წყალი გვაქვს, შეშაც, ისე კი, საყოფაცხოვრებო პრობლემებზე ფიქრი რა მესაზღვრისა და თანაც, ხევსურის საქმეა.
რაც მთავარია, ხშირად გვყავს ხოლმე კარგი სტუმრები, მათ შორის, თქვენი მეგზური გელა დაიაური. აი, ჩვენი მესაზღვრე ტრისტან არაბულიც მასავით კარგ ლექსებს წერს. პოეზიის საღამოებს ვმართავთ ხშირად (ეღიმება. მოგვიანებით ვიგებ, რომ ზვიადაური თავადაც წერს ლექსებს. - ავტ.).
- კარგია, რომ საყოფაცხოვრებო პირობებს არ უჩივით, მაგრამ იქნებ სხვა სატკივარი გაქვთ?
- სატკივარი ოცნებად გვექცა. გვინდა ამ კუთხეს მოხედონ. შეიძლება ხვალ-ზეგ აქ მხოლოდ ჯარი დარჩეს. წელიწადი ისე არ გავა, რომ ოთხი-ხუთი ოჯახი არ გადასახლდეს ბარში. ოქტომბერი დადგება თუ არა, კაციშვილი აღარ ჩანს ხეობაში. არადა, რა ქნას ხალხმაც.
ბართან ერთადერთი კავშირის საშუალებად ზამთარში ჩვენ ვრჩებით. ავად რომ გახდეს ვინმე, მისმა პატრონმა ჩვენამდე უნდა მოაღწიოს როგორმე, რომ რაციით ვუხმოთ მაშველს. აქამდე მოსვლა არ გინდა? ხალხს ზაფხულში უჭირს ამოსვლა და ზამთარში რა იქნება...
საუბარში სოსო ზვიადაური ერთვება: - სოფლები დაიცლება და მიწებსაც დავკარგავთ. ფიჭვნისში ხალხი რომ ყოფილიყო, რუსი საზღვარს ვერ გადმოსწევდა. ახლა სასაზღვრო სოფელი არჭილოც დაიცალა. ჩვენღა ვაკითხავთ ხოლმე დაცარიელებულ სახლებს. ვშიშობთ, ვაითუ მტერი ჩამოვიდეს და ჩაგვისახლდეს. გასათენებელი არ დახვდება თუ სახლი ექნება ასაშენებელი. ააგიზგიზებს ცეცხლს კერაზე და უმტკიცე მერე, რომ აქ არ უცხოვრია.
P.S.. მესაზღვრეებიდან შატილისკენ გამოვეშურეთ. იქნებ პოეტ მცველებთან სტუმრობის ბრალი იყო, რომ ლექსად ამეკვიატა ტკივილიანი ფიქრი: “ბარში ზეობდა ლამაზი ჯიში, / მარტოს მოეწყინა მთაში მუცოს, / უკაცურ ეზოში ღმერთი იდგა / და კოშკებში არ უშვებდა უცხოს”...
No comments:
Post a Comment