მოგზაურობა ხევსურეთში

ცოტა ხნით შატილს გვერდს ავუვლი და გზას პირიქითა ხევსურეთის განაპირა სოფლისკენ, ანდაქისკენ გავაგრძელებ. აქეთკენ განსაკუთრებით მიმეჩქარება, რადგან სწორედ აქ ცხოვრობს სოფლის ერთადერთი მკვიდრის, ოთხშვილიანი ქვრივის, 24 წლის შორენა ზვიადაურის ოჯახი. თურმე ეკონომიურად ძალიან უჭირს. მაგრამ ამბობენ, რომ ისევე როგორც ძველი ხევსურები, შორენაც გაუტეხელია. მინდა ჩემი თვალით ვნახო ახალგაზრდა ქალი, რომელსაც თუნდაც მხოლოდ იმიტომ უნდა მოეფერო, რომ ოთხ ქართველს უზრდის სამშობლოს.

არდოტამდე მეგზურებთან ერთად მანქანით მივდივართ. ეს სოფელიც ცარიელია. კლდეებზე ქანდაკებებივით დგანან ძველი ხევსურების სახლები. უკაცური, მიტოვებული და პატრონის ხმას მონატრებული პირქუშად იმზირებიან. აქაც ერთადერთი, ნიკო არდოტელის ოჯახია დარჩენილი, შვილები წამოჩიტულან, უკვე სასკოლო ასაკისანი გამხდარან და რადგან პირიქითა ხევსურეთში შატილის გარდა სკოლა არსად არის, ამიტომაც შემოდგომის პირზე ალბათ ნიკოც აიყრება დედაწულიანად და მერე მართლა ღვთის ანაბარად დარჩება არდოტი. მთაზე გაბნეული სოფლის ქვემოთ, ჭალაში ტურისტები დაბანაკებულან. ზაფხულობით ტურისტული ბანაკების სიმრავლე ამ ადგილებში ჩვეულებრივი მოვლენაა. მაცოცხლებელი ჰაერი, ულამაზესი, ხელუხლები ბუნება, სუფთა მდინარეები და უგემრიელესი თევზი ანდამატივით იზიდავს ქართველ და უცხოელ დამსვენებელს. აქედან ანდაქამდე ათი კილომეტრია ფეხით გასავლელი. თავიდან საცალფეხო ბილიკს მივყვებით. ბილიკზეც ბალახებია გადაფენილი, თავისუფლად მხოლოდ აქაური თუ გაიგნებს გზას. ვცდილობ, მეგზურს ფეხდაფეხ მივყვე. სისწრაფეს შიშიც მაიძულებს. შატილში მითხრეს, ჭალებში გიურზა ბინადრობსო. ამ შხამიანი საფრთხობელისა რა მოგახსენოთ, მაგრამ წამიერად თვალი მართლა ვკიდე მეგზურის ფეხქვეშ გაკლაკნილ გველის წიწილას, ხშირ ჯაგნარში გასრიალდა წელნატკენი. აქ ძირს არავინ იხედება. რადგან ქვეწარმავლის თვალთვალში დრო იკარგება. საცალფეხო ბილიკი დროდადრო წყდება. ზოგჯერ გზა დიდი ხნით ქრება. იძულებული ვარ, მეგზურების მსგავსად მდინარის თავზე გადმოკიდებულ კლდეებზე ავფორთხდე. ძირითადად ისეთი ადგილებია გასავლელი, რომ თავბრუ დაგეხვევა და ვერაფრით წარმოიდგენ, მცირეწლოვანი ბავშვების თანხლებით როგორ შეიძლება გაიაროს ამ გზაზე შორენამ. მეგზურებს უხმოდ მივყვები. ათი კილომეტრი ქალაქში შეიძლება სეირნობითაც კი სიამოვნებით გაიარო. აქ კი კილომეტრები იწელება. მსუსხავი დიყა, ჭინჭარი და ეკალი კიდევ უფრო საგრძნობს ხდის გზის სირთულეს. არადა, ისეთი ლამაზია ირგვლივ ყველაფერი...

ანდაქსაც მივადექით. სოფლის დასაწყისში სოსო და ლევან ზვიადაურების მამაპაპისეული სახლია. ზაფხულობით ოჯახი ბარიდან მთაში ამოდის. ბავშვების ჟრიამული მთის მდინარის ხმას ფარავს. მესაზღვრე სოსო გვეგებება. გაგახარათ ღმერთმა, ამდენი ხალხი ანდაქში კარგა ხანია არ შევკრებილვართო. ზვიადაური წუხს სოფლის დაცარიელების გამო. თუ ასე გაგრძელდა, მალე ხევსურეთში მხოლოდ მესაზღვრეები დარჩებიან, არადა სოფლებში ერთი კომლის ყოფნაც კი ერთი სასაზღვრო სექტორის ყოლას უდრისო.

რადგან ანდაქში ლუდის მომდუღებელი ხალხი არ დარჩენილა, მასპინძლის ოჯახს თბილისიდან ჩამოტანილი ლუდით ვლოცავთ. ადგილობრივ მაწონს, ერბოს და ყველს ვაჭაშნიკებ. ყველაფერი ძალიან გემრიელია. ასეთ გემოს ქალაქის სუპერმარკეტებში ნაყიდ პროდუქტში ნამდვილად ვერ იგრძნობთ. დიასახლისი ბოსტანს მაჩვენებს. ნახე, რა მადლიანი მიწაა, კიტრი, პამიდორი, კარტოფილი, მწვანილი რა ბარაქიანად მოდის. აქაურ მიწას კაცის გამრჯე ხელი ენატრება, თუ მოეფერები, ამაგს გულუხვად გადაგიხდისო. უკვე დაგროვილ შთაბეჭდილებებს მიტოვებული მიწის ტკივილიც დაემატა. შეუძლებელია ასეთ გარემოში, ამდენი პრობლემის გამო ხასიათი არ გაგიფუჭდეს.

გზას ისევ შორენასკენ ვაგრძელებთ. ჭალაში შეჭრილი მთის ქედის გადაღმა მისი სახლი დგას. საკვამურიდან ცისფრად მიიკლაკნება კვამლი, თაკარა სიცხეში მისი გამოჩენა იმაზე მეტყველებს, რომ ამ სახლის პატრონს არც გაზი აქვს და არც ელექტროენერგია. ამ მხარეში ელექტროენერგია მხოლოდ შატილში აქვთ. სიცხის მიუხედავად, კვამლი ხვატშიც უხდება ანდაქს, რადგან იგი სოფელში სიცოცხლის არსებობაზეც მიგვანიშნებს. სახლი ტრადიციულად, თლილი ქვითა და ხით ხევსურულ სტილში არის ნაგები. თუმცა, გარედანვე ეტყობა სიდუხჭირის კვალი. ამასთან, ეს ნაგებობა შორენას ოჯახის საზაფხულო სადგომი ყოფილა. ზვავებს და სხვა საფრთხეებს რომ გაექცნენ, ზამთრის პირზე ზვიადაურები მთაზე, საკმაოდ მაღლა ადიან გამოსაზამთრებლად, სადაც თითქმის რვა თვის განმავლობაში რჩებიან თოვლის ტყვეობაში. ღმერთმა ნუ ქნას და რამე გაუჭირდეთ, მხსნელსაც კი ვერ უხმობენ. დროდადრო მესაზღვრეების ვერტმფრენის გამოჩენაზე თოვლში გამოეფინებიან თურმე და ხელებს იქნევენ იმის ნიშნად, რომ ანდაქში სიცოცხლე გრძელდება. ხათუნა, ხატია, მინდია და ყველაზე პატარა, წლინახევრის ალუდა აივანზე დგანან. ღრმა, ცისფერ თვალებში სევდა ჩასდგომიათ. რომელიც მყისიერად გაქრა ბარიდან წაღებული კანფეტების და სხვა ნუგბარის დანახვაზე. ბავშვებს გასართობი მიეცათ. მათი დედა და ბებია თამარი შინ მეპატიჟებიან. ღმერთო ჩემო, ბავშვებით ამ მიწურში როგორ ცხოვრობთ, გაოგნებული ვეკითხები შორენას და ნესტიანი კედლების და მიწის იატაკის თვალიერებაში თავბრუ მეხვევა. შორენა კი ძალიან მშვიდია და სათნო. რა ვქნა, ღვთის მადლით ვცხოვრობთ, - მპასუხობს ღიმილით. მაოცებს მისი სიმშვიდე. დიდ ცისფერ თვალებში წამითაც კი ვერ ამოიკითხავ სამდურავს დუხჭირი ცხოვრების გამო. ..

შორენას ქმარი არდოტელი ჰყავდა. ორი წლის წინ, დეკემბერში დაქვრივებულა. ამბობენ, რომ იმ დროს რუსული ვერტმფრენებიდან გადმოყრილი ჭურვების აფეთქებას შეეწირნენ სანადიროდ მთაში მყოფი სიძე-ცოლისძმა. თოვლში გათოშილ ცხედრებს უამრავი მომაკვდინებელი ნაჭრილობები აჩნდაო. მაშინ შორენამ ერთდროულად დაკარგა ძმა და ქმარი. დაქვრივებიდან მალევე კი აღმოაჩინა, რომ მეოთხე ბავშვის დედა უნდა გამხდარიყო. ამიტომაც მამის მოსახელე ალუდა ობლად მოვლენია ქვეყანას.

წლების წინ 16 წლის შეყვარებული გოგონა უსახლკარო ხევსურს გაჰყოლია ცოლად და მშობლიური ოჯახისთვის უთხოვია თავშესაფარი... მაშინაც უჭირდათ, მაგრამ ოჯახი მაინც ბედნიერი იყო. ახლა კი ზვიადაურების ოჯახში ორი ქვრივი, დედა-შვილი და ოთხი მცირეწლოვანი ბავშვი ცხოვრობს, რომელთაც ქალები ცრემლს არ ანახვებენ, მტკიცე ხასიათისა და გამძლენი რომ გაიზარდონო. ოჯახის ერთადერთი იმედი შორენას ძმაა, რომელიც მარჩენალ პირუტყვს მწყემსავს. იგი ჩვენთან საუბარს გაურბის, - რა უნდა ვთქვა. ამ გაჭირვებიდან თავის დაღწევაზე კი ვფიქრობ, მაგრამ როგორ მივატოვო ჩემი მიწა, დედა და ასეთ განსაცდელში მყოფი დაო. მართლაც, რომ დასჭირდეთ, კაცის გარეშე ქალები ბავშვების თანხლებით მეზობელ სოფელშიც კი ვერ გადავლენ.

ზვიადაურები თავს რძის ნაწარმით და კარტოფილით ირჩენენ. ფქვილი და სხვა საკვები პროდუქტი მათ ოჯახში იშვიათობაა. ერთფეროვანი საკვების და ვიტამინების ნაკლებობის კვალი დასტყობიათ ბავშვებს. რომლებიც მათი ბარელი თანატოლებისგან განსხვავებით ექიმის ყურადღებასაც მოკლებული არიან. შორენასთვის უფასო სამედიცინო დაზღვევის პოლისი არავის მიუცია, თუმცა, რომც მიეცათ, უგზოობის გამო მაინც ვერ გამოიყენებდნენ. ოჯახს ავადმყოფობის გამო თუ ძალიან გაუჭირდება, უფროსები ბავშვებს ხურჯინში ჩასვამენ, ცხენს აჰკიდებენ და ასე ჩაჰყავთ შატილამდე, სადაც ექიმი ადგილობრივი მკვიდრია და საბედნიეროდ, ხევსურეთის დატოვებას არ აპირებს. შატილელი ექიმი კი სადაზღვევო პოლისების და გასამრჯელოს გარეშეც მზად არის შორენას ოჯახის დასახმარებლად. თუ, რა თქმა უნდა, სამედიცინო დახმარება მის შესაძლებლობებს არ აღემატება.

შორენა ზვიადაურ-არდოტელს დღემდე თვალით არ უნახავს სოციალური აგენტი, რომელიც მის ოჯახურ მდგომარეობას და იქ გამეფებულ უმძიმეს პირობებს შეისწავლიდა. ამიტომაც იგი არც სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მცხოვრებთა კატეგორიისთვის არ მიუკუთვნებია არავის. მეტიც, კომპეტენტურ სახელმწიფო ორგანიზაციებში შორენას ოჯახის არსებობის შესახებ საერთოდ არაფერი იციან. ეს ამბავი არც გამკვირვებია, რადგან ხევსურეთში წასვლამდე ცოტა ხნით ადრე სოციალური სუბსიდიების სააგენტოში მითხრეს, ხევსურეთში რატომ გავგზავნიდით სოციალურ აგენტებს, იქ ხომ ხალხი აღარ ცხოვრობსო(?Q!)... არადა, ცხოვრობს. მერე რა, რომ თითო-ოროლა გლეხი შემორჩენია სოფლებს. შორენა სახელმწიფოსგან ერთადერთს, ბავშვების ობლობის დახმარებას, 35-35 ლარს იღებს.

ყველაფერს ვუძლებთ და გავუძლებთ, მაგრამ ის მიკლავს გულს, რომ ხათუნა უკვე 8 წლის არის და დღემდე სკოლაში არ უვლიაო, - წუხს შორენა. დაწყებითი და საშუალო განათლების მიღების ერთადერთი გზა შატილისკენ მიდის, მაგრამ ეს გზა ისეთი შორია... ხათუნამ სკოლაში მისასვლელად 18 კილომეტრი უნდა გაიაროს ფეხით, რაც ბავშვისთვის ზაფხულშიც შეუძლებელია და ზამთარშიც. ამიტომაც მთელი სასწავლო წლის განმავლობაში ინტერნატში უნდა იცხოვროს, ან საერთოდ უარი თქვას სწავლაზე. სწორედ ბავშვების განათლება აიძულებს ქვრივ დედას, სოფელი დატოვოს. მაგრამ ასეც რომ მოიქცეს, წასასვლელი სხვაგან არსად აქვს. ბარში თავშესაფარი არ გააჩნია. ან კიდევ რით შეინახავს თავს მარტოდ დარჩენილი დედა, რომელსაც ბარის ცხოვრებისა არაფერი გაეგება. ამიტომაც შორენას სევდიანი ცხოვრება მის სახლს ჰგავს, რომლის უფარდო ფანჯრებშიც კი არ შემოდის მზის სხივი. ქვრივი ამბობს, არც ჩემს ცხოვრებაში ჩანს მდგომარეობის გაუმჯობესების იმედიო, მაგრამ ღვთის წყალობისა მაინც სჯერა. ბებია თამარიც იმავეს ამბობს და ღვთის წყალობას ეძახის მესაზღვრე მეზობლებს - ლევან და სოსო ზვიადაურებს. სოფელში ჩამოსულები აქედან ისე არ წავლენ, რომ არ დაგვხედონ, ფულით ან სხვა საშუალებით გვეხმარებიანო.

ანდაქში სტუმრობისას იმაშიც დავრწმუნდი, რომ არა მარტო დღეს, ეს სოფელი წინათაც არ ადარდებდა სახელმწიფოს. შორენას დედას, თამარს 13 შვილი გაუზრდია, მაგრამ მაშინაც და დღესაც ზვიადაურების ოჯახი ერთნაირ სიდუხჭირეში ცხოვრობს. არც მაშინ მოუძიებია სახელმწიფოს მრავალშვილიანი დედა, როგორც ჩანს, კომუნისტების დროსაც ეეჭვებოდათ, რომ ამ მხარეში ვინმე ცხოვრობდა. არადა, ქალი რომ 13 შვილს გაგიზრდის... აქედან ხუთი გარდაცვლილია, ვაჟებიდან ერთადერთიღა შერჩენია. სამწუხაროდ, არავინ უმადლის მრავალშვილიან დედას სამშობლოს წინაშე ღირსეულად ვალის მოხდას. თამარ ზვიადაური არც არავისგან ითხოვს სათავისოდ არაფერს. სოფელში გზა გამოიყვანონ, ხალხი დააბრუნონ და დანარჩენს ყველაფერს ეშველებაო. ხევსურეთიდან გამოქცეულთაგან ბევრს აღარ სჯერა, რომ ამ მხარეს რამე ეშველება, მაგრამ შეუძლებელია ამ კლდესავით გაუტეხელი ქალისა არ ირწმუნო. ამასთან, პირიქითა ხევსურეთს მართლაც აქვს გადარჩენის და ეკონომიკურად გაძლიერების რეალური შესაძლებლობები, რის შესახებაც საინტერესო გეგმები მოვისმინე შატილში. აქაურები არა მარტო ამტანობით და სხვა უამრავი ღირსებით, გამჭრიახი გონებითაც დაუჯილდოებია გამჩენს. ამაში ფაქტებიც დაგარწმუნებთ. უკან გზად მომავალი ერთ რამეს დავაკვირდი, პირიქითა ხევსურეთი მთელი საქართველოს ტკივილი თუ გახდება და ხეობებში თითო-თითო კვირით იმუშავებს მოხალისეთა რაზმი, წერაქვებითა და ნიჩბებითაც შეიძლება გაკეთდეს სამანქანო თუ არა, საურმე გზა მაინც. ჰოდა, ასე მივცემთ მაგალითს სახელმწიფოს, ხელისუფლებას, რომელიც ბოლო დროს ინვესტორების და საქართველოს ნაკუწ-ნაკუწ გაყიდვის გარდა ქვეყნის მოვლის სხვა გზას ვერ ხედავს. ან კიდევ, იქნებ ამ მხარეშიც გაეხსნათ პატრიოტთა ბანაკები და სხვა თუ არაფერი, ლამის დაკარგულ, მიტოვებულ მშობლიურ მიწას გაიცნობდა ახალი თაობა. მათ კი ვინ იცის, რა აზრები გაუჩნდებოდათ მიტოვებული მხარის ასაღორძინებლად. შატილელი ირაკლი ჭინჭარაულის თქმისა არ იყოს, ხევსურეთის გადარჩენის მართლაც ბევრი გზა არსებობს, მაგრამ გადაბრუნებულ ურემს უნდა წამოყენება და გზებიც გამოჩნდება.