http://www.youtube.com/watch?v=YmYUru7Dzh0&feature=related
ბაგრატა პაპას «თამარის ვაზი»...
როგორ ეხმარებოდნენ საბჭოთა მესაზღვრეები «ჩორნი გრუზინს» ქართული ვაზის გადარჩენაში
რეზო ჩხეიძე: ჩემი გმირი სწორედ იმ დროს ვიპოვე, როცა ვენახში იდგა და აკანკალებული დასტიროდა ბოროტი კაცისგან აჩეხილ ვაზს
გასული საუკუნის 80-იანი წლები იდგა, საბჭოთა კავშირი-თურქეთის საზღვარზე სამხრეთ საქართველოს მხრიდან, მესაზღვრეები ამაოდ ცდილობდნენ, თავიდან მოეშორებინათ უცნაური მოხუცი. 80 წლის კაცი მესაზღვრეებს სთხოვდა, საზღვრის გადაკვეთის უფლება მიეცათ, - ტაოდან ვაზის ნერგს მოვიპარავ და მყისვე უკან დავბრუნდებიო. ცხადია, არავინ დაუჯერა. რომც დაეჯერებინათ და გაეშვათ, საზღვრის დამრღვევს თურქი მესაზღვრეები დააკავებდნენ. ამას კი დიდი სკანდალი მოჰყვებოდა. არადა, მოხუცი თავისას არ იშლიდა. ფაშისტებს მანამ ვებრძოდი, სანამ არ დამნებდნენ, აქ, ჩემს მიწაზე რა შემაშინებს, საზღვარზე გადამიშვითო. ბოლოს სასაზღვრო ნაწილის უფროსს სთხოვა, წამოდი, ერთად გადავიდეთ. ვაზს შენ თვალწინ მოვთხრი და მაშინვე უკან დავბრუნდეთო.
მოხდა სასწაული და დაითანხმა, საზღვარი ქართველ ბიჭებთან ერთად გადაკვეთა, ვაზიც მოთხარა და... ახლა ზემო ვარძიაში, სოფელ აფნიაში, ბაგრატ დევნოსაძის შთამომავლები პატრონობენ უნიკალურ ვაზს, რომლის მსგავსი საქართველოში დიდი ხანია აღარ ხარობს. «თამარის ვაზი» ბაგრატ დევნოსაძემ ძირძველი ქართული მიწიდან კი არ მოიპარა, არამედ სიკვდილს გადაარჩინა. ბაგრატა პაპას ვაზის სახელი არ სცოდნია, ვერც მეცნიერებს უთქვამთ და მაშინ თვითონვე შეურჩევია - «თამარის ვაზი» დაურქმევია.
მ ამბიდან მალე მოხუცი ფილმში «მშობლიურო ჩემო მიწავ» («რაიკომის მდივანი») გადაიღეს და ბაგრატ დევნოსაძე სრულიად საქართველოს პაპა გახდა, - სიცოცხლის ბოლომდე ყოველი ახალი წლის დადგომას ულოცავდა ქართველებს ტელევიზიით. თურმე უზომოდ უხაროდა, ყველა ქართველის ოჯახში შევდივარ და ფუძე-კარს ვულოცავო. ბაგრატ დევნოსაძე 1999 წელს ასი წლისა გარდაიცვალა. ანდერძად დაიბარა, - ვინც ტკბილად მომიგონოს, ჩემი ხნის მოიყაროსო. ტკბილად მომგონებელი კი ძალიან ბევრი ჰყავს...
«ჯარისკაცის მამა» გადაღებული რომ არ მქონოდა, ბერლინის აღების მონაწილე ბაგრატ დევნოსაძის გაცნობის შემდეგ მაინც გადავიღებდი. ეს კაცი საოცრად მდიდარი ბიოგრაფიის მქონე, უნიკალური პიროვნება იყო», - იხსენებს რეჟისორი რეზო ჩხეიძე, ფილმის «მშობლიურო ჩემო მიწავ» («რაიკომის მდივანი») ერთ-ერთი მთავარი როლის შემსრულებელს. თუმც ბაგრატ დევნოსაძე არავის თამაშობს, ფილმშიც თავისი ცხოვრებით ცხოვრობს - ეს არის ქართველი გლეხი, ვისთვისაც მიწა დედა იყო, ვაზი კი - შვილი და რაც არასდროს არ უნდა მიეტოვებინა ქართველს.
რეზო ჩხეიძე: - ფილმის გადაღება უნდა დამეწყო. ვეძებდი და ვერ ვპოულობდი კაცს, რომელსაც დარბაისელი გლეხის სახე ექნებოდა. ვეძებდი კაცს, გამსჭვალულს უფლისა და ვაზის სიყვარულით, რომლის ყოველი სიტყვა ღვთისგან ნაჩუქარი სიბრძნეა. საბედნიეროდ, განგებამ Bმასთან შემახვედრა და ეს გახდა კიდეც ფილმის სახელწოდების განმსაზღვრელი. ჩემი გმირი სწორედ იმ დროს ვიპოვე, როცა ვენახში იდგა და აკანკალებული დასტიროდა ბოროტი კაცისგან აჩეხილ ვაზს. არასოდეს დამავიწყდება, როგორ მოთქვამდა ეს მთასავით კაცი. ის მიწას დასტიროდა, მშობლიურ მიწას... როდესაც ვკითხე, ვინ ბრძანდებით, ან ასე რა გაგჭირვებიათ, რომ ამ ხნის კაცი მოთქვამთ-მეთქი, მითხრა, მშვიდობა მოგცეს ღმერთმა, მგზავრო. როგორც ჩანს, სალოცავად მიდიხარ (სოფლის თავში უძველესი ეკლესია იყო, სადაც ახლა მონასტერია), წადი შენს გზაზე და მეც მოვალ ღვთის სახლში, მანამდე კი მატირე ჩემი მიწაო. გამიკვირდა, ჯერ კიდევ კომუნიზმში ვცხოვრობდით და ღვთისა და ეკლესიის ასე თამამ ხსენებას არ მოველოდი. მივხვდი, ვიპოვე, ვისაც ვეძებდი. როგორღა მოვეშვებოდი... იმ დღეს არა, მაგრამ ახალციხეში რომ ჩამოვიდა, შევთავაზე ფილმში თამაში. ჯერ შეკრთა, მაგრამ რომ ვუთხარი, შენი სატკივრის თქმას შეძლებ ხალხისთვის-მეთქი, დამთანხმდა. რაღაცნაირი, მხატვრული და ბრძნული ლაპარაკი იცოდა... ბაგრატ დევნოსაძე სამცხეში, ნასოფლარებში ქართველი კაცის დაბრუნებაზე, ვაზის გაშენებაზე, მევენახეობის აღდგენაზე ოცნებობდა. ეს მიაჩნდა სამხრეთ საქართველოს გაუდაბურებისგან გადარჩენის ერთ-ერთ საუკეთესო საშუალებად. დასანანია, რომ ხელისუფალთაგან არავინ უსმენდა. აჭარის სოფლებში კარდაკარ დადიოდა და იქაურებს სთხოვდა, აქ ამდენი რომ ხართ, წამოდით, იმ მიწას დაუბრუნდით, საიდანაც ოდესღაც წასულხართ და კერია გააცოცხლეთ, ქვეყანა გააძლიერეთო. ვაზსაც თვითონვე ახარებდა, რომ მერე სხვებისთვის დაერიგებინა ნერგი და მშობლიური მიწა გადაერჩინა».
სამწუხაროდ, კაცი, რომლის შვილიშვილობასაც ბევრი იბრალებდა, რომ ამით ფასი დასდებოდა საზოგადოებაში, დღეს ბევრს აღარ ახსოვს. არადა, მისი ცხოვრება მაგალითია იმისა, თუ როგორ უნდა გაუმკლავდე განსაცდელს.
ერთმა ახალგაზრდა მევენახემ, იშვიათი ვაზის ჯიშების მომძიებელმა გიორგი ბარისაშვილმა მიამბო კლდეში გამოკვეთილი, რამდენიმესაუკუნოვანი საწნახელის და ქართული ვაზის გადარჩენაში პაპა ბაგრატას დიდი ღვაწლის შესახებ.
გიორგი ბარისაშვილი: «ისე მხნედ იყო, ვერც კი დაიჯერებდი, იმ ფართოდ გაშლილი მხრებით ასი წლის ტვირთს თუ ზიდავდა. ამბობდა, ვაზის თითოეულ ჯიშს თავისი ისტორია აქვს, მისი გადაშენებითა და დაკნინებით საქართველოს ისტორია გაღარიბდებაო. განიცდიდა, რომ მესხეთში ვაზის ბევრი ჯიში გაველურებულიყო, მათი სახელწოდებებიც კი აღარ ახსოვდათ. ხომ გახსოვთ, რაიკომის მდივანი რას აკეთებს რეზო ჩხეიძის ფილმში, ცხოვრებაში სწორედ ამას აკეთებდა ბაგრატა პაპა.G ამბობდა, ჯერ გაველურებული ქართველი უნდა დაუბრუნდეს მიწას და მერე ვაზიც მოშინაურდებაო.
ძველისძველ ვაზისჯიშებს ხანძთასა და სხვა ეკლესიებთან ნახავთ მრავლად. ნაეკლესიარებიდან წამოუღია პაპა ბაგრატას ვაზისა და ხილის ჯიშები და გაუმრავლებია. მერე ღიმილით იგონებდა, მესაზღვრეებს მარტო რომ გადავეშვი თურქეთში, ამდენ ნერგს ვერ წამოვიღებდი. ისინიც მომეხმარნენ ჩვენი ისტორიის გადარჩენაშიო.
ერთ კაცს რისი გაკეთებაც შეეძლო, იმაზე მეტი გააკეთა. რომ მოსწრებოდა, როგორ გაჩეხა კახელმა ვაზი, ალბათ, გული გაუსკდებოდა. მახსოვს, წუხდა, ქართველისთვის ვაზი მხოლოდ ვაჭრობის საგნად თუ იქცევა, თითო-ოროლა ჯიშიღა რომ შემოგვრჩა, ისიც გავერანდება და მერე მხოლოდ წიგნებში მოვიწონებთ თავს, ოდესღაც ექვსასამდე ძვირფასი ვაზის ჯიშის სამშობლო ვიყავითო.
ბრაზობდა, როგორ შეიძლება ქართველმა მშობლიური მიწა მიატოვოსო. ამბობდა, მერცხალიც კი უბრუნდება ბუდეს. მოშლილი რომ დახვდეს, ახალს ააშენებს. ქართველი კაციც ასე იწყებდა მტრისგან აოხრებული ეკლესიისა და ვენახის აღდგენასო.
პაპა ბაგრატას დანატოვარი პატარა სამოთხის სანახავად აფნიაში წავედი. მეგზურობას ბაგრატ დევნოსაძის ვაჟები შალვა და გიორგი და შვილიშვილი ბაკური მიწევდნენ.
სოფელი აფნია მთაში მდებარეობს. აქ ტყე არ არის, მაგრამ საოცარი ჰაერია. ხრიოკ გორებზე, აქა-იქ ნახევრად უდაბნოს მცენარეებს დაინახავთ. ყოველ ნაბიჯზე მაცოცხლებელი წყარო გადმოდის. ასე გგონია, მოტიტვლებული მთები მხოლოდ ნიღაბია, რომ მტერმა მის მიღმა წალკოტი ვერ იპოვოს. დევნოსაძეები ამბობენ, რომ მიწას აქაური სალოცავებისა და წმინდანების მადლი მფარველობს, ამიტომაც არის აქ ყველაფერი მადლიანი...
უცებ თითქოს ჯადოსნური სამყაროს კარი გაიღო და თვალწინ წალკოტი გადაგვეშალა. ეს პაპა ბაგრატას გაშენებული ბაღია. Dდიდრონი კაკლის ხეები ცას სწვდებიან, უკვე დაზნექიათ ტოტები ნაყოფის სიმრავლით.ყველგან ვაზი და ხეხილია გაშენებული. მთელ მამულს სიგრძეზე გასდევს სკების რიგი... წვიმდა და უფრო მეტად ხასხასა ჩანდა ბაღები და ხეებს აყოლებული ვაზი...
კლდეში გამოკვეთილმა პატარა ოთახმა მიიქცია ჩემი ყურადღება. აქ კლდეშივე გამოკვეთილი ძველისძველი საწნახელია. თურმე სანამ გვერდით ახალ ოთახს მიაშენებდნენ, პაპას აქ ეძინა, ამ საწნახელთან, და ამბობდა, აქ თითქოს ბავშვობაში ვბრუნდებიო.
წვიმამ გადაიღო. ცისარტყელა გადაიჭიმა ცაზე. ბაღში გავედით. იქაურობა მართლა სამოთხეს ჰგავდა.
უფლის სიყვარულის გამო დევნიდნენ
ბაგრატ დევნოსაძე 1898 წელს დაიბადა მეფის რუსეთის არმიის ოფიცრის ოჯახში. ნიკოლოზ დევნოსაძე მესაზღვრე პოლიციელი ყოფილა. რუსეთ-თურქეთის საზღვრის ჯავახეთის მონაკვეთს იცავდა თურქებისგან. რუსეთის ელჩის მოვალეობასაც ასრულებდა თურქეთში, ხუთი უცხო ენა იცოდა ბრწყინვალედ. თურქეთის შემოტევის დროს თავისი საჯარისო ნაწილით მტერს გზას უკეტავდა და ქართველებს გახიზვნის საშუალებას აძლევდა წალკაში. ერთ-ერთი შემოტევისას მძიმედ დაჭრილა და წალკაში გარდაცვლილა. იქ დაუკრძალავთ. ასე დაობლებულა პაპა ბაგრატა.
შალვა დევნოსაძე: - მამა განათლებული, წიგნიერი კაცი იყო. სასულიერო გიმნაზია დაუმთავრებია და რევოლუციამდე აფნიის ეკლესიის დიაკვანი იყო. ბოლშევიკებმა ამისთვის დააპატიმრეს, უნდა გაეციმბირებინათ როგორც სასულიერო პირი, მაგრამ გაუმართლა, - იმ დროს ახალციხეში დაბრუნდა მისი ძმა, რომელმაც საოფიცრო სასწავლებელი რუსეთში დაამთავრა. ბოლშევიკებს თანაუგრძნობდა და ახალციხის ციხის უფროსად დანიშნეს. ასე რომ,M მამა გაათავისუფლეს, ოღონდ ერთი პირობით - უარი უნდა ეთქვა დიაკვნობაზე. ვიცოდი, თავს არ დამანებებდნენ, ოჯახს ამიწიოკებდნენ და ვიცრუე, დიაკვანიც არ ვყოფილვარ, წერა-კითხვა არ ვიცი, ეკლესიაში ისე, გალობის მოსასმენად დავდიოდიო, - გვიამბობდა მამა. მას შემდეგ ცდილობდა, ტყუილი არ გამჟღავნებულიყო. ომში რომ იყო, სხვას აწერინებდა წერილებს, ვითომ როგორც წერა-კითხვის უცოდინარი, არადა სიცოცხლის ბოლომდე წიგნი და გაზეთი არ გაუგდია ხელიდან. არც ეკლესიაში სიარული მოუშლია.
მეორე მსოფლიო ომი რომ დაიწყო, ჯერ კიდევ პირტიტველა ოთხ ვაჟთან ერთად გაიწვიეს ჯარში. უმცროსი მაშინ 17 წლის იყო, არასრულწლოვანი, მაგრამ მაინც წაიყვანეს. სამღვდელო პირების ოჯახები არ დაინდოთო, ვიღაცები თურმე თვითნებურად გასცემდნენ განკარგულებებს.
ჯარისკაცის მამა
- მამა 1943 წელს მძიმედ დაიჭრა, ამიტომ ომისთვის გამოუსადეგრად ჩათვალეს და შინ გამოისტუმრეს. ჩამოვიდა თუ არა, ფრონტიდან წერილი მოგვივიდა ჩემი ორი ძმის დასახიჩრებისა და დაინვალიდების შესახებ, ორივესთვის ფეხები მოეკვეთათ. მამა კინაღამ გაგიჟდა, ვინ იცის, მათ როგორ უჭირთ, მე სახლში როგორ უნდა ვიყოო.მაშინვე კომისარიატში წავიდა, მაგრამ არ გაუშვეს, ერთი მხარი თითქმის გაშეშებული ჰქონდა. არ დაიშალა და წავიდა. თურმე გზადაგზა იჭერდნენ, მერე ათავისუფლებდნენ, მაგრამ შინ მაინც არ დაბრუნდა. იბრძოდა და თან შვილებს ეძებდა, მაგრამ ომში ერთმანეთს ვერ შეხვდნენ. საბედნიეროდ, ყველა ცოცხალი დაბრუნდა.
მამა რაიხსტაგის აღების მონაწილე იყო.
ეს ნახევრად ინვალიდი კაცი ძალზე ყოჩაღი ყოფილა ბრძოლის დროს. მეომრებს აფრთხილებდა თურმე, სანგრების ამოთხრას სჯობია, ბომბი რომ ჩამოვარდება და დიდ ორმოს ამოთხრის, იქ ჩავწვეთ. მტერი სანგრებზე მიიტანს იერიშს, ჩვენ კი ამ დროს სხვა მხრიდან შევუტევთო.A ასეც იქცეოდნენ თურმე მეომრები და არაერთი საფრთხისგან უხსნიათ თავი. ბომბების აფეთქებით ამოთხრილ ორმოებს «ჩორნი გრუზინის» სახლს ეძახდნენ რუსები. რადგან მხარი ჰქონდა დაზიანებული, ტყვიამფრქვევთან იდგა.M მხოლოდ ერთი საბრძოლო ოპერაციის დროს მტრის ორასი ჯარისკაცი გაუნადგურებია.
შინ დაბრუნებული წუხდა, რატომ ვხოცავთ ერთმანეთს. ნუთუ დედამიწა იმდენად პატარაა, რომ ვერ დავეტევითო.
ბაგრატა პაპას «თამარის ვაზი»...
«იქნებ მესხეთის მიწასაც დაუბრუნდეს ქართველი კაცი. აქ ხომ ჰაერს, წყალსა და საჭმელს ღმერთი არიგებს...»
ბაგრატ დევნოსაძის შთამომავლობა კარგა ხანია ასორმოცდაათ კაცს გადასცდა, - ვეღარ ვითვლით, რამდენი ვართო. ცხრა შვილს უმრავლია და ავსებულა ეზო-სახლი, ერთმანეთთან მტკიცედ აკავშირებთ დიდი წინაპარი - ბაგრატა პაპა. შვილიშვილებსა და შვილთაშვილებს ყოველდღე შეაგონებდა თურმე, ერთმანეთი გიყვარდეთ, სხვა არ გიერთგულებთ ისე, როგორც თქვენი ჯიშის და მოდგმისა გიერთგულებთო.A არც ერთმანეთს ეპირფეროთ და სხვასაც ნუ შეხედავთ გამორჩენის მიზნით, პირფერი კაცი გაცვეთილ ქალამანს ჰგავს, ნაკლი მალე გამოაჩნდება და ყველა თვალს აარიდებს, მაშინ კი მის სიცოცხლეს ფასი აღარ აქვსო.
(გაგრძელება, დასაწყისი «კვირის პალიტრა» ¹25)
ოცა ომგადახდილი შინ დაბრუნებულა, დიდხანს ვერ ინელებდა გერმანელი, უდედმამოდ დარჩენილი ბავშვების ბედს.
შალვა დევნოსაძე: - ბერლინის აღების შემდეგ მამას ერთ დანგრეულ შენობაში უპატრონოდ დარჩენილი ბავშვები უნახავს, ბერლინიდან წამოსვლამდე თავის წილ ჯარისკაცურ ულუფას უყოფდა. როცა შინ დაბრუნდა, დედაჩემმა უთხრა, - თქვენი თავი ღვთისმშობელმა დამიბრუნა, ვევედრებოდი, ოღონდ ქმარ-შვილი დამიბრუნე და ფეხშიშველა ჩავალ ტაძარში-მეთქი (ის ტაძარი აქვეა, ზემო ვარძიაში, ჩვენ კი მაშინ სოფელ კლდეში ვცხოვრობდით. ღვთისმშობლის ტაძარი ჩვენს საგვარეულო ტაძრად ითვლება. აშენების დღიდანვე ჩვენი გვარი დამდგარა მის მცველად. ყოველ მარიამობას იქ ვხვდებით დევნოსაძეები). მე კი მგონია, იმ ბავშვების დახოცილი მშობლების ლოცვამ დაგვაბრუნა და არა შენმა ვედრებამო, უთხრა მამამ და ცრემლი ჩამოუგორდა თვალზე.
ადამიდან დღემდე რამხელა ტვირთს ვზიდავთ, ნეტავ როგორ არ ვიჭყლიტებითო, - იტყოდა ხოლმე.
ომში გამოჩენილი მამაცობის მიუხედავად, ნადიაკვნარს მაინც ვერ მოუგია კომუნისტების გული. მედლებით მკერდდამშვენებული რომ დაბრუნებულა, მყისვე გამოუცხადებია, ომის მონაწილის პენსიაზე უარს ვამბობ, ღმერთი ჩემი შრომით მომცემს სარჩო-საბადებელს, ეგღა მაკლია, სახელმწიფოს ფული გამოვართვა და ისედაც გაჭირვებულ სამშობლოს კისერზე ჩამოვეკიდოო. არადა, ომში მიღებული ჭრილობის გამო, ცალი მხარი გაჩერებული ჰქონდა, სანამ ხანდაზმულობის პენსიამ არ მოუწია, სახელმწიფოსგან დახმარებაზე უარს ამბობდა.
შალვა დევნოსაძე: - პენსიაში გასვლის შემდეგ გადაწყვიტა, ვაზი მოეშენებინა, მაგრამ სოფელ კლდეში სამყოფი მიწა არ მისცეს და 1980 წელს აფნიაში გადავიდა საცხოვრებლად. აქ რომ დავბრუნდით, ყველაფერი გაპარტახებული, აჩეხილ-გადამწვარი დაგვხვდა. კლდეში ნაკვეთი მამისეული სახლი მიწაში დაფლულიყო. გამოვასუფთავეთ და მამას ბინა მოვუწყვეთ. შემდეგ ასპინძის რაიონის ხელმძღვანელობას სთხოვა, აფნიაში მამაპაპისეული მიწა მაქვს, ის მაინც დამიმტკიცეთ, ბაღნარი იყო, ახლა კი ცარიელი კლდე არის და ბაღს გავაშენებ. საიქიოში ხომ ვერ წავიღებ, ამ ქვეყანას დარჩება ჩემი შრომის ნაყოფიო. დაუბრუნეს თუ არა მიწა, 400 ძირი ვაზი ჩაყარა. სოფელ-სოფელ დადიოდა, იკვლევდა, სად რა ვაზი და ხილი ხარობდა. 15-20 ვაზისა და ამდენივე იშვიათი სახეობის ხეხილი მოამრავლა. ერთ დღეს კი თურქეთში გადაიპარა და იქიდან წამოიღო იშვიათი სანერგე მასალა.E ეს ამბავი სიცოცხლის ბოლომდე ტკბილ მოსაგონრად ჰქონდა. გარდაცვალებამდე სამი დღით ადრეც იხსენებდა, ამბობდა, სიცოცხლეში ორჯერ დავარღვიე სახელმწიფო საზღვარი, ერთხელ გერმანიაში რომ შევედი და მეორედ, ვაზის მოსაპარავად თურქეთში რომ გადავედიო.
თითქოს მცენარეებიც კი გრძნობდნენ მამაჩემის ზრუნვას, მის სითბოს და ამიტომაც მსხმოიარობდნენ ადრიანად.
ხელის შემშლელი ბევრი ჰყავდა. ერთხელ მამა რამდენიმე დღით წავიდა სოფლიდან, უკან დაბრუნებულს ოთხასივე ძირი ვაზი აჩეხილ-აოხრებული დახვდა. სწორედ მაშინ წაადგა თავს ვენახში ბატონი რეზო ჩხეიძე.
ეს ბოროტება იმან ჩაიდინა, ვისაც ამ სოფლების ქართველებისგან დაცარიელება სურდა. მაინც ვერ გატეხეს. დიდი მანქანის საბარგული იყიდა, ნავენახარზე დადგა და მეუღლესთან ერთად იქ გადავიდა საცხოვრებლად. თავიდან შეუდგა საქმეს.ფუტკრის ათიოდე სკაც ვუყიდეთ.
ერთ დღეს საშინელი სეტყვა მოვიდა, მაგრამ ერთი ძირი ვაზიც კი არ ჩატეხილა.თურმე იმ დროს მამა უწმინდესისა და უნეტარესის, ილია მეორის ნაჩუქარ იერუსალიმიდან ჩამობრძანებულ ხატთან ლოცულობდა.
გიორგი დევნოსაძე: - ფილმის დასრულების შემდეგ მამამ უარი თქვა ჰონორარზე. ეგ ფული კინოსტუდიას მოახმარეთ, მე კი ჩემი შრომით მოწეულიც მეყოფაო.
ქალაქი, სადაც ათი წმინდანი არ ჰყავთ, განწირულია, სოფელი, სადაც ათი პატიოსანი გლეხი არ ჰყავთ, განწირულია. აქაურობა დაცარიელებულია. ქართველს სხვაგან ცხოვრების და სიკვდილის უფლება არ აქვსო, - ამბობდა პაპა ბაგრატა და კერას მოწყვეტილ ხალხს დაეძებდა. ტაო-კლარჯეთში დარჩენილ ან ოდესღაც გადახვეწილ ქართველებს რომ ვერ მისწვდა, აჭარაში სოფელ-სოფელ დადიოდა და ხალხს ეხვეწებოდა, დაბრუნდით მესხეთში, ნუ დაუთმობთ იმ მიწას გადამთიელსა და ნადირს ასაოხრებლადო. არც ის მოსწონდა, ქართველი რომ უცხოელზე დაქორწინდებოდა. «ვოლგას» რომ «მოსკვიჩის» ცხვირი დაუგო, მისგან ხომ არაფერი გამოვა, ეგრე არაფერი არ გამოვა ქართველისა და უცხოელის ნაჯვარისგანაც. გაორებული იქნება თვითონაც და მისი შთამომავლობაცო.
გიორგი დევნოსაძე: - გული სწყდებოდა, ქართული ხორბლის ჯიშების პატრონები უცხოეთში ნაყიდი ფქვილით გამომცხვარ პურს როგორ ვჭამთო. დიკის პური როგორ დავივიწყეთო, იტყოდა დანანებით და მუხლზე დაირტყამდა ხელს. დიკა საგაზაფხულო ხორბლის ჯიშია. ხომ გაგიგონიათ, «გენაცვალე ქერის პურო, ანაცერო დიკისაო»... აქ კარგი დიკა მოდიოდა. ახლა პურს მაღაზიაში ყიდულობენ, ხორბალი აღარ მოჰყავთ, ძვირი გვიჯდებაო. დიკის პურს საფუარი არ სჭირდება, ბუნებრივად ფაფუკია. პატარა გუნდისგან დიდი პური ცხვება. დიკა კომუნისტებმა გადააჯიშეს, დიდ მოსავალს არ იძლევაო. მამა იტყოდა, პატრონი რომ ჰყავდეს აქაურობას, ნაილას მიწებზე ზღვა წიწიბურა მოვაო.
მესხეთის მიწაზე რამდენიმე ჯიშის ვაზი ხარობს. ჩვენ კი მხოლოდ ერთის სახელი ვიცით, - «თამარის ვაზი», ეგეც მამამ დაარქვა. საუცხოო მტევნებს ისხამს. ვარდისფერი დაჰკრავს მარცვლებს. აქ არის ვაზის ის სახეობები, რომლებიც გადაშენების პირას იყო. ახლა ვნანობ, რომ თავის დროზე მამას არ გამოვკითხე მათი სახელები.
შალვა დევნოსაძე: - სოფლის მეურნეობის ინსტიტუტიდან მეცნიერები იყვნენ ჩამოსული, ფოთლის მიხედვით უნდა დაედგინათ, რომელი რა ჯიშის იყო, მაგრამ ვერც ერთი ვერ იცნეს.
ერთი სახეობა ვერც ერთ ჯიშს რომ ვერ მიამსგავსეს, მეცნიერმა წიქვაძემ»დევნოსაძისა» დაარქვა. აუჯანყდნენ კოლეგები, მაგას ხომ არ გამოუყვანია ეგ ჯიშიო. კი, მაგრამ უპატრონო ბავშვს რომ ვიღაც გაზრდის, განა გამზრდელის გვარს არ აძლევენო, ეს ვაზი ბაგრატმა იხსნა განადგურებისგან, ამიტომაც მისი გვარი უნდა ჰქონდესო.
დასევდიანებული წამოვედი აფნიიდან. გზად დიდი ნახირი შემომეყარა. გამიხარდა, რამდენი ხალხი დაბრუნებულა სოფელში, საქონელი ასე რომ უმრავლებიათ-მეთქი. ერთი კაცისააო, მითხრეს დევნოსაძეებმა. აფერუმ მის მარჯვენას, ერთ კაცს თუ ამდენი შეუძლია, ნეტავ რას უზის ხალხი ქალაქში და სოფელს რად არ მიუბრუნდება.
პაპა ბაგრატა ამბობდა, ქართველი ხალხი უნდა დაუბრუნდეს ამ მიწას, მის მადლს რომ იგრძნობს, მერე კეტი რომ ურტყა, არსად წავა. აქ ჰაერს, წყალსა და საჭმელს ღმერთი არიგებსო. ეეჰ, ბაგრატა პაპა, ნეტავ შეისმენდეს ქართველი შენს სატკივარს, ალბათ, იმ ქვეყნადაც რომ არ გასვენებს.
P.S. ბაგრატა პაპას დაკრძალვაზე ასპინძელებს დევნოსაძეების ვენახში ნასხლავი ლერწისგან გაუკეთებიათ ჯვარი, ისე გაუცილებიათ ყველას პაპა და დაუტირებიათ, - შენმა სიკვდილმა ვაზსაც კი ცრემლი გაუშროო, პაპავ...
http://www.youtube.com/watch?v=YmYUru7Dzh0&feature=related
 |
| ბაგრატა პაპა ომში ყოფნის დროს |
როგორ ეხმარებოდნენ საბჭოთა მესაზღვრეები «ჩორნი გრუზინს» ქართული ვაზის გადარჩენაში
რეზო ჩხეიძე: ჩემი გმირი სწორედ იმ დროს ვიპოვე, როცა ვენახში იდგა და აკანკალებული დასტიროდა ბოროტი კაცისგან აჩეხილ ვაზს
გასული საუკუნის 80-იანი წლები იდგა, საბჭოთა კავშირი-თურქეთის საზღვარზე სამხრეთ საქართველოს მხრიდან, მესაზღვრეები ამაოდ ცდილობდნენ, თავიდან მოეშორებინათ უცნაური მოხუცი. 80 წლის კაცი მესაზღვრეებს სთხოვდა, საზღვრის გადაკვეთის უფლება მიეცათ, - ტაოდან ვაზის ნერგს მოვიპარავ და მყისვე უკან დავბრუნდებიო. ცხადია, არავინ დაუჯერა. რომც დაეჯერებინათ და გაეშვათ, საზღვრის დამრღვევს თურქი მესაზღვრეები დააკავებდნენ. ამას კი დიდი სკანდალი მოჰყვებოდა. არადა, მოხუცი თავისას არ იშლიდა. ფაშისტებს მანამ ვებრძოდი, სანამ არ დამნებდნენ, აქ, ჩემს მიწაზე რა შემაშინებს, საზღვარზე გადამიშვითო. ბოლოს სასაზღვრო ნაწილის უფროსს სთხოვა, წამოდი, ერთად გადავიდეთ. ვაზს შენ თვალწინ მოვთხრი და მაშინვე უკან დავბრუნდეთო.
მოხდა სასწაული და დაითანხმა, საზღვარი ქართველ ბიჭებთან ერთად გადაკვეთა, ვაზიც მოთხარა და... ახლა ზემო ვარძიაში, სოფელ აფნიაში, ბაგრატ დევნოსაძის შთამომავლები პატრონობენ უნიკალურ ვაზს, რომლის მსგავსი საქართველოში დიდი ხანია აღარ ხარობს. «თამარის ვაზი» ბაგრატ დევნოსაძემ ძირძველი ქართული მიწიდან კი არ მოიპარა, არამედ სიკვდილს გადაარჩინა. ბაგრატა პაპას ვაზის სახელი არ სცოდნია, ვერც მეცნიერებს უთქვამთ და მაშინ თვითონვე შეურჩევია - «თამარის ვაზი» დაურქმევია.
 |
| Add caption |
მ ამბიდან მალე მოხუცი ფილმში «მშობლიურო ჩემო მიწავ» («რაიკომის მდივანი») გადაიღეს და ბაგრატ დევნოსაძე სრულიად საქართველოს პაპა გახდა, - სიცოცხლის ბოლომდე ყოველი ახალი წლის დადგომას ულოცავდა ქართველებს ტელევიზიით. თურმე უზომოდ უხაროდა, ყველა ქართველის ოჯახში შევდივარ და ფუძე-კარს ვულოცავო. ბაგრატ დევნოსაძე 1999 წელს ასი წლისა გარდაიცვალა. ანდერძად დაიბარა, - ვინც ტკბილად მომიგონოს, ჩემი ხნის მოიყაროსო. ტკბილად მომგონებელი კი ძალიან ბევრი ჰყავს...
«ჯარისკაცის მამა» გადაღებული რომ არ მქონოდა, ბერლინის აღების მონაწილე ბაგრატ დევნოსაძის გაცნობის შემდეგ მაინც გადავიღებდი. ეს კაცი საოცრად მდიდარი ბიოგრაფიის მქონე, უნიკალური პიროვნება იყო», - იხსენებს რეჟისორი რეზო ჩხეიძე, ფილმის «მშობლიურო ჩემო მიწავ» («რაიკომის მდივანი») ერთ-ერთი მთავარი როლის შემსრულებელს. თუმც ბაგრატ დევნოსაძე არავის თამაშობს, ფილმშიც თავისი ცხოვრებით ცხოვრობს - ეს არის ქართველი გლეხი, ვისთვისაც მიწა დედა იყო, ვაზი კი - შვილი და რაც არასდროს არ უნდა მიეტოვებინა ქართველს.
რეზო ჩხეიძე: - ფილმის გადაღება უნდა დამეწყო. ვეძებდი და ვერ ვპოულობდი კაცს, რომელსაც დარბაისელი გლეხის სახე ექნებოდა. ვეძებდი კაცს, გამსჭვალულს უფლისა და ვაზის სიყვარულით, რომლის ყოველი სიტყვა ღვთისგან ნაჩუქარი სიბრძნეა. საბედნიეროდ, განგებამ Bმასთან შემახვედრა და ეს გახდა კიდეც ფილმის სახელწოდების განმსაზღვრელი. ჩემი გმირი სწორედ იმ დროს ვიპოვე, როცა ვენახში იდგა და აკანკალებული დასტიროდა ბოროტი კაცისგან აჩეხილ ვაზს. არასოდეს დამავიწყდება, როგორ მოთქვამდა ეს მთასავით კაცი. ის მიწას დასტიროდა, მშობლიურ მიწას... როდესაც ვკითხე, ვინ ბრძანდებით, ან ასე რა გაგჭირვებიათ, რომ ამ ხნის კაცი მოთქვამთ-მეთქი, მითხრა, მშვიდობა მოგცეს ღმერთმა, მგზავრო. როგორც ჩანს, სალოცავად მიდიხარ (სოფლის თავში უძველესი ეკლესია იყო, სადაც ახლა მონასტერია), წადი შენს გზაზე და მეც მოვალ ღვთის სახლში, მანამდე კი მატირე ჩემი მიწაო. გამიკვირდა, ჯერ კიდევ კომუნიზმში ვცხოვრობდით და ღვთისა და ეკლესიის ასე თამამ ხსენებას არ მოველოდი. მივხვდი, ვიპოვე, ვისაც ვეძებდი. როგორღა მოვეშვებოდი... იმ დღეს არა, მაგრამ ახალციხეში რომ ჩამოვიდა, შევთავაზე ფილმში თამაში. ჯერ შეკრთა, მაგრამ რომ ვუთხარი, შენი სატკივრის თქმას შეძლებ ხალხისთვის-მეთქი, დამთანხმდა. რაღაცნაირი, მხატვრული და ბრძნული ლაპარაკი იცოდა... ბაგრატ დევნოსაძე სამცხეში, ნასოფლარებში ქართველი კაცის დაბრუნებაზე, ვაზის გაშენებაზე, მევენახეობის აღდგენაზე ოცნებობდა. ეს მიაჩნდა სამხრეთ საქართველოს გაუდაბურებისგან გადარჩენის ერთ-ერთ საუკეთესო საშუალებად. დასანანია, რომ ხელისუფალთაგან არავინ უსმენდა. აჭარის სოფლებში კარდაკარ დადიოდა და იქაურებს სთხოვდა, აქ ამდენი რომ ხართ, წამოდით, იმ მიწას დაუბრუნდით, საიდანაც ოდესღაც წასულხართ და კერია გააცოცხლეთ, ქვეყანა გააძლიერეთო. ვაზსაც თვითონვე ახარებდა, რომ მერე სხვებისთვის დაერიგებინა ნერგი და მშობლიური მიწა გადაერჩინა».
 |
| ბაგრატა პაპას ვაჟები მამისეულ დანატოვართან |
სამწუხაროდ, კაცი, რომლის შვილიშვილობასაც ბევრი იბრალებდა, რომ ამით ფასი დასდებოდა საზოგადოებაში, დღეს ბევრს აღარ ახსოვს. არადა, მისი ცხოვრება მაგალითია იმისა, თუ როგორ უნდა გაუმკლავდე განსაცდელს.
ერთმა ახალგაზრდა მევენახემ, იშვიათი ვაზის ჯიშების მომძიებელმა გიორგი ბარისაშვილმა მიამბო კლდეში გამოკვეთილი, რამდენიმესაუკუნოვანი საწნახელის და ქართული ვაზის გადარჩენაში პაპა ბაგრატას დიდი ღვაწლის შესახებ.
გიორგი ბარისაშვილი: «ისე მხნედ იყო, ვერც კი დაიჯერებდი, იმ ფართოდ გაშლილი მხრებით ასი წლის ტვირთს თუ ზიდავდა. ამბობდა, ვაზის თითოეულ ჯიშს თავისი ისტორია აქვს, მისი გადაშენებითა და დაკნინებით საქართველოს ისტორია გაღარიბდებაო. განიცდიდა, რომ მესხეთში ვაზის ბევრი ჯიში გაველურებულიყო, მათი სახელწოდებებიც კი აღარ ახსოვდათ. ხომ გახსოვთ, რაიკომის მდივანი რას აკეთებს რეზო ჩხეიძის ფილმში, ცხოვრებაში სწორედ ამას აკეთებდა ბაგრატა პაპა.G ამბობდა, ჯერ გაველურებული ქართველი უნდა დაუბრუნდეს მიწას და მერე ვაზიც მოშინაურდებაო.
ძველისძველ ვაზისჯიშებს ხანძთასა და სხვა ეკლესიებთან ნახავთ მრავლად. ნაეკლესიარებიდან წამოუღია პაპა ბაგრატას ვაზისა და ხილის ჯიშები და გაუმრავლებია. მერე ღიმილით იგონებდა, მესაზღვრეებს მარტო რომ გადავეშვი თურქეთში, ამდენ ნერგს ვერ წამოვიღებდი. ისინიც მომეხმარნენ ჩვენი ისტორიის გადარჩენაშიო.
 |
| ბაგრატ დევნოსაძის საფლავი |
ერთ კაცს რისი გაკეთებაც შეეძლო, იმაზე მეტი გააკეთა. რომ მოსწრებოდა, როგორ გაჩეხა კახელმა ვაზი, ალბათ, გული გაუსკდებოდა. მახსოვს, წუხდა, ქართველისთვის ვაზი მხოლოდ ვაჭრობის საგნად თუ იქცევა, თითო-ოროლა ჯიშიღა რომ შემოგვრჩა, ისიც გავერანდება და მერე მხოლოდ წიგნებში მოვიწონებთ თავს, ოდესღაც ექვსასამდე ძვირფასი ვაზის ჯიშის სამშობლო ვიყავითო.
ბრაზობდა, როგორ შეიძლება ქართველმა მშობლიური მიწა მიატოვოსო. ამბობდა, მერცხალიც კი უბრუნდება ბუდეს. მოშლილი რომ დახვდეს, ახალს ააშენებს. ქართველი კაციც ასე იწყებდა მტრისგან აოხრებული ეკლესიისა და ვენახის აღდგენასო.
პაპა ბაგრატას დანატოვარი პატარა სამოთხის სანახავად აფნიაში წავედი. მეგზურობას ბაგრატ დევნოსაძის ვაჟები შალვა და გიორგი და შვილიშვილი ბაკური მიწევდნენ.
სოფელი აფნია მთაში მდებარეობს. აქ ტყე არ არის, მაგრამ საოცარი ჰაერია. ხრიოკ გორებზე, აქა-იქ ნახევრად უდაბნოს მცენარეებს დაინახავთ. ყოველ ნაბიჯზე მაცოცხლებელი წყარო გადმოდის. ასე გგონია, მოტიტვლებული მთები მხოლოდ ნიღაბია, რომ მტერმა მის მიღმა წალკოტი ვერ იპოვოს. დევნოსაძეები ამბობენ, რომ მიწას აქაური სალოცავებისა და წმინდანების მადლი მფარველობს, ამიტომაც არის აქ ყველაფერი მადლიანი...
უცებ თითქოს ჯადოსნური სამყაროს კარი გაიღო და თვალწინ წალკოტი გადაგვეშალა. ეს პაპა ბაგრატას გაშენებული ბაღია. Dდიდრონი კაკლის ხეები ცას სწვდებიან, უკვე დაზნექიათ ტოტები ნაყოფის სიმრავლით.ყველგან ვაზი და ხეხილია გაშენებული. მთელ მამულს სიგრძეზე გასდევს სკების რიგი... წვიმდა და უფრო მეტად ხასხასა ჩანდა ბაღები და ხეებს აყოლებული ვაზი...
კლდეში გამოკვეთილმა პატარა ოთახმა მიიქცია ჩემი ყურადღება. აქ კლდეშივე გამოკვეთილი ძველისძველი საწნახელია. თურმე სანამ გვერდით ახალ ოთახს მიაშენებდნენ, პაპას აქ ეძინა, ამ საწნახელთან, და ამბობდა, აქ თითქოს ბავშვობაში ვბრუნდებიო.
წვიმამ გადაიღო. ცისარტყელა გადაიჭიმა ცაზე. ბაღში გავედით. იქაურობა მართლა სამოთხეს ჰგავდა.
უფლის სიყვარულის გამო დევნიდნენ
ბაგრატ დევნოსაძე 1898 წელს დაიბადა მეფის რუსეთის არმიის ოფიცრის ოჯახში. ნიკოლოზ დევნოსაძე მესაზღვრე პოლიციელი ყოფილა. რუსეთ-თურქეთის საზღვრის ჯავახეთის მონაკვეთს იცავდა თურქებისგან. რუსეთის ელჩის მოვალეობასაც ასრულებდა თურქეთში, ხუთი უცხო ენა იცოდა ბრწყინვალედ. თურქეთის შემოტევის დროს თავისი საჯარისო ნაწილით მტერს გზას უკეტავდა და ქართველებს გახიზვნის საშუალებას აძლევდა წალკაში. ერთ-ერთი შემოტევისას მძიმედ დაჭრილა და წალკაში გარდაცვლილა. იქ დაუკრძალავთ. ასე დაობლებულა პაპა ბაგრატა.
შალვა დევნოსაძე: - მამა განათლებული, წიგნიერი კაცი იყო. სასულიერო გიმნაზია დაუმთავრებია და რევოლუციამდე აფნიის ეკლესიის დიაკვანი იყო. ბოლშევიკებმა ამისთვის დააპატიმრეს, უნდა გაეციმბირებინათ როგორც სასულიერო პირი, მაგრამ გაუმართლა, - იმ დროს ახალციხეში დაბრუნდა მისი ძმა, რომელმაც საოფიცრო სასწავლებელი რუსეთში დაამთავრა. ბოლშევიკებს თანაუგრძნობდა და ახალციხის ციხის უფროსად დანიშნეს. ასე რომ,M მამა გაათავისუფლეს, ოღონდ ერთი პირობით - უარი უნდა ეთქვა დიაკვნობაზე. ვიცოდი, თავს არ დამანებებდნენ, ოჯახს ამიწიოკებდნენ და ვიცრუე, დიაკვანიც არ ვყოფილვარ, წერა-კითხვა არ ვიცი, ეკლესიაში ისე, გალობის მოსასმენად დავდიოდიო, - გვიამბობდა მამა. მას შემდეგ ცდილობდა, ტყუილი არ გამჟღავნებულიყო. ომში რომ იყო, სხვას აწერინებდა წერილებს, ვითომ როგორც წერა-კითხვის უცოდინარი, არადა სიცოცხლის ბოლომდე წიგნი და გაზეთი არ გაუგდია ხელიდან. არც ეკლესიაში სიარული მოუშლია.
მეორე მსოფლიო ომი რომ დაიწყო, ჯერ კიდევ პირტიტველა ოთხ ვაჟთან ერთად გაიწვიეს ჯარში. უმცროსი მაშინ 17 წლის იყო, არასრულწლოვანი, მაგრამ მაინც წაიყვანეს. სამღვდელო პირების ოჯახები არ დაინდოთო, ვიღაცები თურმე თვითნებურად გასცემდნენ განკარგულებებს.
ჯარისკაცის მამა
- მამა 1943 წელს მძიმედ დაიჭრა, ამიტომ ომისთვის გამოუსადეგრად ჩათვალეს და შინ გამოისტუმრეს. ჩამოვიდა თუ არა, ფრონტიდან წერილი მოგვივიდა ჩემი ორი ძმის დასახიჩრებისა და დაინვალიდების შესახებ, ორივესთვის ფეხები მოეკვეთათ. მამა კინაღამ გაგიჟდა, ვინ იცის, მათ როგორ უჭირთ, მე სახლში როგორ უნდა ვიყოო.მაშინვე კომისარიატში წავიდა, მაგრამ არ გაუშვეს, ერთი მხარი თითქმის გაშეშებული ჰქონდა. არ დაიშალა და წავიდა. თურმე გზადაგზა იჭერდნენ, მერე ათავისუფლებდნენ, მაგრამ შინ მაინც არ დაბრუნდა. იბრძოდა და თან შვილებს ეძებდა, მაგრამ ომში ერთმანეთს ვერ შეხვდნენ. საბედნიეროდ, ყველა ცოცხალი დაბრუნდა.
მამა რაიხსტაგის აღების მონაწილე იყო.
ეს ნახევრად ინვალიდი კაცი ძალზე ყოჩაღი ყოფილა ბრძოლის დროს. მეომრებს აფრთხილებდა თურმე, სანგრების ამოთხრას სჯობია, ბომბი რომ ჩამოვარდება და დიდ ორმოს ამოთხრის, იქ ჩავწვეთ. მტერი სანგრებზე მიიტანს იერიშს, ჩვენ კი ამ დროს სხვა მხრიდან შევუტევთო.A ასეც იქცეოდნენ თურმე მეომრები და არაერთი საფრთხისგან უხსნიათ თავი. ბომბების აფეთქებით ამოთხრილ ორმოებს «ჩორნი გრუზინის» სახლს ეძახდნენ რუსები. რადგან მხარი ჰქონდა დაზიანებული, ტყვიამფრქვევთან იდგა.M მხოლოდ ერთი საბრძოლო ოპერაციის დროს მტრის ორასი ჯარისკაცი გაუნადგურებია.
შინ დაბრუნებული წუხდა, რატომ ვხოცავთ ერთმანეთს. ნუთუ დედამიწა იმდენად პატარაა, რომ ვერ დავეტევითო.
ბაგრატა პაპას «თამარის ვაზი»...
«იქნებ მესხეთის მიწასაც დაუბრუნდეს ქართველი კაცი. აქ ხომ ჰაერს, წყალსა და საჭმელს ღმერთი არიგებს...»
ბაგრატ დევნოსაძის შთამომავლობა კარგა ხანია ასორმოცდაათ კაცს გადასცდა, - ვეღარ ვითვლით, რამდენი ვართო. ცხრა შვილს უმრავლია და ავსებულა ეზო-სახლი, ერთმანეთთან მტკიცედ აკავშირებთ დიდი წინაპარი - ბაგრატა პაპა. შვილიშვილებსა და შვილთაშვილებს ყოველდღე შეაგონებდა თურმე, ერთმანეთი გიყვარდეთ, სხვა არ გიერთგულებთ ისე, როგორც თქვენი ჯიშის და მოდგმისა გიერთგულებთო.A არც ერთმანეთს ეპირფეროთ და სხვასაც ნუ შეხედავთ გამორჩენის მიზნით, პირფერი კაცი გაცვეთილ ქალამანს ჰგავს, ნაკლი მალე გამოაჩნდება და ყველა თვალს აარიდებს, მაშინ კი მის სიცოცხლეს ფასი აღარ აქვსო.
(გაგრძელება, დასაწყისი «კვირის პალიტრა» ¹25)
ოცა ომგადახდილი შინ დაბრუნებულა, დიდხანს ვერ ინელებდა გერმანელი, უდედმამოდ დარჩენილი ბავშვების ბედს.
შალვა დევნოსაძე: - ბერლინის აღების შემდეგ მამას ერთ დანგრეულ შენობაში უპატრონოდ დარჩენილი ბავშვები უნახავს, ბერლინიდან წამოსვლამდე თავის წილ ჯარისკაცურ ულუფას უყოფდა. როცა შინ დაბრუნდა, დედაჩემმა უთხრა, - თქვენი თავი ღვთისმშობელმა დამიბრუნა, ვევედრებოდი, ოღონდ ქმარ-შვილი დამიბრუნე და ფეხშიშველა ჩავალ ტაძარში-მეთქი (ის ტაძარი აქვეა, ზემო ვარძიაში, ჩვენ კი მაშინ სოფელ კლდეში ვცხოვრობდით. ღვთისმშობლის ტაძარი ჩვენს საგვარეულო ტაძრად ითვლება. აშენების დღიდანვე ჩვენი გვარი დამდგარა მის მცველად. ყოველ მარიამობას იქ ვხვდებით დევნოსაძეები). მე კი მგონია, იმ ბავშვების დახოცილი მშობლების ლოცვამ დაგვაბრუნა და არა შენმა ვედრებამო, უთხრა მამამ და ცრემლი ჩამოუგორდა თვალზე.
ადამიდან დღემდე რამხელა ტვირთს ვზიდავთ, ნეტავ როგორ არ ვიჭყლიტებითო, - იტყოდა ხოლმე.
ომში გამოჩენილი მამაცობის მიუხედავად, ნადიაკვნარს მაინც ვერ მოუგია კომუნისტების გული. მედლებით მკერდდამშვენებული რომ დაბრუნებულა, მყისვე გამოუცხადებია, ომის მონაწილის პენსიაზე უარს ვამბობ, ღმერთი ჩემი შრომით მომცემს სარჩო-საბადებელს, ეგღა მაკლია, სახელმწიფოს ფული გამოვართვა და ისედაც გაჭირვებულ სამშობლოს კისერზე ჩამოვეკიდოო. არადა, ომში მიღებული ჭრილობის გამო, ცალი მხარი გაჩერებული ჰქონდა, სანამ ხანდაზმულობის პენსიამ არ მოუწია, სახელმწიფოსგან დახმარებაზე უარს ამბობდა.
შალვა დევნოსაძე: - პენსიაში გასვლის შემდეგ გადაწყვიტა, ვაზი მოეშენებინა, მაგრამ სოფელ კლდეში სამყოფი მიწა არ მისცეს და 1980 წელს აფნიაში გადავიდა საცხოვრებლად. აქ რომ დავბრუნდით, ყველაფერი გაპარტახებული, აჩეხილ-გადამწვარი დაგვხვდა. კლდეში ნაკვეთი მამისეული სახლი მიწაში დაფლულიყო. გამოვასუფთავეთ და მამას ბინა მოვუწყვეთ. შემდეგ ასპინძის რაიონის ხელმძღვანელობას სთხოვა, აფნიაში მამაპაპისეული მიწა მაქვს, ის მაინც დამიმტკიცეთ, ბაღნარი იყო, ახლა კი ცარიელი კლდე არის და ბაღს გავაშენებ. საიქიოში ხომ ვერ წავიღებ, ამ ქვეყანას დარჩება ჩემი შრომის ნაყოფიო. დაუბრუნეს თუ არა მიწა, 400 ძირი ვაზი ჩაყარა. სოფელ-სოფელ დადიოდა, იკვლევდა, სად რა ვაზი და ხილი ხარობდა. 15-20 ვაზისა და ამდენივე იშვიათი სახეობის ხეხილი მოამრავლა. ერთ დღეს კი თურქეთში გადაიპარა და იქიდან წამოიღო იშვიათი სანერგე მასალა.E ეს ამბავი სიცოცხლის ბოლომდე ტკბილ მოსაგონრად ჰქონდა. გარდაცვალებამდე სამი დღით ადრეც იხსენებდა, ამბობდა, სიცოცხლეში ორჯერ დავარღვიე სახელმწიფო საზღვარი, ერთხელ გერმანიაში რომ შევედი და მეორედ, ვაზის მოსაპარავად თურქეთში რომ გადავედიო.
თითქოს მცენარეებიც კი გრძნობდნენ მამაჩემის ზრუნვას, მის სითბოს და ამიტომაც მსხმოიარობდნენ ადრიანად.
ხელის შემშლელი ბევრი ჰყავდა. ერთხელ მამა რამდენიმე დღით წავიდა სოფლიდან, უკან დაბრუნებულს ოთხასივე ძირი ვაზი აჩეხილ-აოხრებული დახვდა. სწორედ მაშინ წაადგა თავს ვენახში ბატონი რეზო ჩხეიძე.
ეს ბოროტება იმან ჩაიდინა, ვისაც ამ სოფლების ქართველებისგან დაცარიელება სურდა. მაინც ვერ გატეხეს. დიდი მანქანის საბარგული იყიდა, ნავენახარზე დადგა და მეუღლესთან ერთად იქ გადავიდა საცხოვრებლად. თავიდან შეუდგა საქმეს.ფუტკრის ათიოდე სკაც ვუყიდეთ.
ერთ დღეს საშინელი სეტყვა მოვიდა, მაგრამ ერთი ძირი ვაზიც კი არ ჩატეხილა.თურმე იმ დროს მამა უწმინდესისა და უნეტარესის, ილია მეორის ნაჩუქარ იერუსალიმიდან ჩამობრძანებულ ხატთან ლოცულობდა.
გიორგი დევნოსაძე: - ფილმის დასრულების შემდეგ მამამ უარი თქვა ჰონორარზე. ეგ ფული კინოსტუდიას მოახმარეთ, მე კი ჩემი შრომით მოწეულიც მეყოფაო.
ქალაქი, სადაც ათი წმინდანი არ ჰყავთ, განწირულია, სოფელი, სადაც ათი პატიოსანი გლეხი არ ჰყავთ, განწირულია. აქაურობა დაცარიელებულია. ქართველს სხვაგან ცხოვრების და სიკვდილის უფლება არ აქვსო, - ამბობდა პაპა ბაგრატა და კერას მოწყვეტილ ხალხს დაეძებდა. ტაო-კლარჯეთში დარჩენილ ან ოდესღაც გადახვეწილ ქართველებს რომ ვერ მისწვდა, აჭარაში სოფელ-სოფელ დადიოდა და ხალხს ეხვეწებოდა, დაბრუნდით მესხეთში, ნუ დაუთმობთ იმ მიწას გადამთიელსა და ნადირს ასაოხრებლადო. არც ის მოსწონდა, ქართველი რომ უცხოელზე დაქორწინდებოდა. «ვოლგას» რომ «მოსკვიჩის» ცხვირი დაუგო, მისგან ხომ არაფერი გამოვა, ეგრე არაფერი არ გამოვა ქართველისა და უცხოელის ნაჯვარისგანაც. გაორებული იქნება თვითონაც და მისი შთამომავლობაცო.
გიორგი დევნოსაძე: - გული სწყდებოდა, ქართული ხორბლის ჯიშების პატრონები უცხოეთში ნაყიდი ფქვილით გამომცხვარ პურს როგორ ვჭამთო. დიკის პური როგორ დავივიწყეთო, იტყოდა დანანებით და მუხლზე დაირტყამდა ხელს. დიკა საგაზაფხულო ხორბლის ჯიშია. ხომ გაგიგონიათ, «გენაცვალე ქერის პურო, ანაცერო დიკისაო»... აქ კარგი დიკა მოდიოდა. ახლა პურს მაღაზიაში ყიდულობენ, ხორბალი აღარ მოჰყავთ, ძვირი გვიჯდებაო. დიკის პურს საფუარი არ სჭირდება, ბუნებრივად ფაფუკია. პატარა გუნდისგან დიდი პური ცხვება. დიკა კომუნისტებმა გადააჯიშეს, დიდ მოსავალს არ იძლევაო. მამა იტყოდა, პატრონი რომ ჰყავდეს აქაურობას, ნაილას მიწებზე ზღვა წიწიბურა მოვაო.
მესხეთის მიწაზე რამდენიმე ჯიშის ვაზი ხარობს. ჩვენ კი მხოლოდ ერთის სახელი ვიცით, - «თამარის ვაზი», ეგეც მამამ დაარქვა. საუცხოო მტევნებს ისხამს. ვარდისფერი დაჰკრავს მარცვლებს. აქ არის ვაზის ის სახეობები, რომლებიც გადაშენების პირას იყო. ახლა ვნანობ, რომ თავის დროზე მამას არ გამოვკითხე მათი სახელები.
შალვა დევნოსაძე: - სოფლის მეურნეობის ინსტიტუტიდან მეცნიერები იყვნენ ჩამოსული, ფოთლის მიხედვით უნდა დაედგინათ, რომელი რა ჯიშის იყო, მაგრამ ვერც ერთი ვერ იცნეს.
ერთი სახეობა ვერც ერთ ჯიშს რომ ვერ მიამსგავსეს, მეცნიერმა წიქვაძემ»დევნოსაძისა» დაარქვა. აუჯანყდნენ კოლეგები, მაგას ხომ არ გამოუყვანია ეგ ჯიშიო. კი, მაგრამ უპატრონო ბავშვს რომ ვიღაც გაზრდის, განა გამზრდელის გვარს არ აძლევენო, ეს ვაზი ბაგრატმა იხსნა განადგურებისგან, ამიტომაც მისი გვარი უნდა ჰქონდესო.
დასევდიანებული წამოვედი აფნიიდან. გზად დიდი ნახირი შემომეყარა. გამიხარდა, რამდენი ხალხი დაბრუნებულა სოფელში, საქონელი ასე რომ უმრავლებიათ-მეთქი. ერთი კაცისააო, მითხრეს დევნოსაძეებმა. აფერუმ მის მარჯვენას, ერთ კაცს თუ ამდენი შეუძლია, ნეტავ რას უზის ხალხი ქალაქში და სოფელს რად არ მიუბრუნდება.
პაპა ბაგრატა ამბობდა, ქართველი ხალხი უნდა დაუბრუნდეს ამ მიწას, მის მადლს რომ იგრძნობს, მერე კეტი რომ ურტყა, არსად წავა. აქ ჰაერს, წყალსა და საჭმელს ღმერთი არიგებსო. ეეჰ, ბაგრატა პაპა, ნეტავ შეისმენდეს ქართველი შენს სატკივარს, ალბათ, იმ ქვეყნადაც რომ არ გასვენებს.
P.S. ბაგრატა პაპას დაკრძალვაზე ასპინძელებს დევნოსაძეების ვენახში ნასხლავი ლერწისგან გაუკეთებიათ ჯვარი, ისე გაუცილებიათ ყველას პაპა და დაუტირებიათ, - შენმა სიკვდილმა ვაზსაც კი ცრემლი გაუშროო, პაპავ...
http://www.youtube.com/watch?v=YmYUru7Dzh0&feature=related
