თურმე ღამღამობით ქალის ლანდს ხედავდნენ და მისი მომხიბლავი კისკისი ესმოდათ
თბილისში ჭორები დადიოდა, ოლდენბურგი დადიანს ევაჭრება, ცოლი დამითმეო...
თბილისში, კარგარეთელის ქუჩაზე უზარმაზარი, მართლაც ზღაპრული სასახლე დგას. დროის კვალი კი დასტყობია, მაგრამ დიდებულ იერს მაინც ინარჩუნებს. აშენებიდან დღემდე მას ზოგი სიყვარულის, ზოგიც ერთი ღამის სასახლეს ეძახის. ისლამური გოთიკის სტილის ნაგებობაში ჰარმონიულად არის შერწყმული ისლამური, ქართული და ევროპული არქიტექტურის დეტალები. სასახლე 1895 წელს აუშენებია პაულ შტერნს, თბილისის მერიის და ოპერის თეატრის ძველი შენობის არქიტექტორს. შტერნს დაკვეთა მიუღია შეყვარებული პრინცის, კონსტანტინ ოლდენბურგისგან. ყველაფერი კი, ერთი შეხედვით უბრალოდ დაწყებულა:
მე-19 საუკუნეში გრაფ ალექსანდრე ოლდენბურგს თბილისსა და ფოთს შორის რკინიგზა გაჰყავდა. მასთან ხშირად ჩამოდიოდა ძმა, პრინცი კონსტანტინი. ოლდენბურგები ქართველ საზოგადოებაზე შეყვარებული ყოფილან და თითქმის არასოდეს აკლდებოდნენ მაღალი წრის არც ერთ შეხვედრას ან წვეულებას. იმის გამო, რომ რკინიგზას ქუთაისში უნდა გაევლო, ოლდენბურგებს ხშირად უწევდათ სტუმრობა საქართველოს უძველეს სატახტო ქალაქში. 1882 წლის მაისში ქუთაისში გრაფების ვიზიტი დაემთხვა ერთ-ერთ ისტორიულ მოვლენას. სწორედ იმ დროს ცნობილი მხატვარი მიხაი ზიჩი «ვეფხისტყაოსნის» ილუსტრაციებს ქუთაისში ხატავდა. რიონის პირას, «საზოგადო საკრებულოს» ეზოში საგანგებოდ მოწყობილ ფიცრულში იდგმებოდა სცენები ილუსტრაციებისთვის. ამ წარმოდგენის მოთავე ყოფილა ნინო წერეთელი, გენერალ ბიძინა ჩოლოყაშვილის მეუღლე. პროცესის მონაწილეთა შორის იყვნენ თვით ბიძინა ჩოლოყაშვილი, მარიამ დადიანი, აკაკი წერეთელი, მამია გურიელი, გიორგი შარვაშიძე და სხვები. ზიჩი ულამაზეს ქართველ ქალ-ვაჟებს ხატავდა. ამ სანახაობის თვალის შესავლებად თურმე უამრავი მნახველი მიდიოდა. ნესტან-დარეჯანის როლს საილუსტრაციო სცენებში ასრულებდა ულამაზესი აგრაფინა ჯაფარიძე, თავად ტარიელ დადიანის მეუღლე. კონსტანტინ ოლდენბურგს აგრაფინას პირველივე დანახვაზე შეჰყრია ტარიელის «ჭირი» და თავდავიწყებით შეჰყვარებია ქართველი ქალი. გრაფს ტარიელ დადიანთან კაციც კი გაუგზავნია მოსალაპარაკებლად, ცოლს გაეყარე, რათა მასზე დაქორწინება შევძლოო. გადარეულა თავადი, ვინ არის ეს შერეკილი, ცოლის ხელს რომ მთხოვსო. ჭორების თანახმად, ოლდენბურგს მოუხერხებია ჯერ ქალისთვის თავის შეყვარება, მერე კი დადიანის დაყოლიება და საყვარელი ოქროთი გამოუსყიდია ქმრისგან. ამბობდნენ, პრინცმა თავადს მილიონი ოქროს თუმანი გადასცაო. არავინ იცის, მართალია თუ არა ეს ამბავი, თბილისსა და ქუთაისში კი მაშინ ბევრი შაირობდა, - დადიანმა გრაფს დაუთმო აგრაფინა კისკისაო... ასეა თუ ისე, ერთი რამ ფაქტია, აგრაფინა და თავადი დასცილდნენ ერთმანეთს და ქალი ოლდენბურგთან ერთად თბილისში გადმოსახლდა. გრაფს იმდენად ჰყვარებია ქალი, რომ მისთვის მუდმივად რაღაც განსაკუთრებულს სჩადიოდა... ასე გადაუწყვეტია სიყვარულის სასახლის აშენება, რისთვისაც მაშინდელი თბილისელი შეძლებული ვაჭრის, ტიტელის მამული უყიდია. ვიდრე ოლდენბურგი დადიანის ცოლთან გაყრაზე დაყოლიებას შეძლებდა, წყვილი იძულებული იყო ანგარიში გაეწია მაშინდელი საზოგადოებისთვის და დაქორწინებამდე საიდუმლოდ სასახლის კოშკში ხვდებოდნენ ერთმანეთს.
შენობა ციხე-დარბაზის სტილისაა. აქვს მთავარი კორპუსი, ტრიუმფალური შესასვლელი და კოშკი. გადმოცემებით, ეს კოშკი ყოფილა შეყვარებულთა ყველა საიდუმლო შეხვედრის მოწმე.
თეატრის, კინოს, მუსიკისა და ქორეოგრაფიის მუზეუმის დირექტორი გიორგი კალანდია: «როდესაც აქ სამუშაოდ მოვედი, ვერ გავიგე, რატომ ერქვა კოშკს სიყვარულისა, რადგან მხოლოდ და მხოლოდ მრგვალი კიბეები იყო ამ კოშკში და მეტი არაფერი. ვიფიქრე, ალბათ კიბეებზე ხვდებოდნენ ერთმანეთს და ამიტომაც დაერქვა ასე-მეთქი. ერთ დღესაც, ჩემი და ჩემი მოადგილის ირაკლი ზამბახიძის ყურადღება მიიქცია სხვენზე, ზედ კოშკის მხარეს, კედელზე ფიცრულმა ანაჭედმა. კარი გავხსენით, ოთახში აღმოვჩნდით. ამ აღმოჩენის შემდეგ მივხვდი, რატომ ეწოდებოდა სასახლეს ერთი ღამის და კოშკს - სიყვარულისა. აქ ხვდებოდნენ ქორწინებამდე გრაფი და გრაფინია ერთმანეთს. მოგეხსენებათ, ბევრი რამ არის ცნობილი ევროპაში ძველ ციხესიმაგრეებში მოჩვენებათა არსებობის შესახებ. გასული საუკუნის 30-იან წლებში თბილისში ხმები დადიოდა ამ სასახლეში მობინადრე მოჩვენების შესახებაც. ხალხი ღამღამობით ქალის ლანდს ხედავდა და მისი მომხიბლავი სიცილი ესმოდათ. შესაძლოა, ეს ამბავი ვიღაცების ფანტაზიის ნაყოფი იყო, მაგრამ იმდენად საინტერესო და დამაინტრიგებელია, რომ სულაც არ ვეწინააღმდეგები მოჩვენების არსებობას».
სამწუხაროდ, აღარაფერია ცნობილი ოლდენბურგისა და მისი სატრფოს შემდგომი ცხოვრების შესახებ. სიყვარულის სასახლის ისტორია კი კიდევ ერთ ქართულ-ევროპულ მიჯნურობას უკავშირდება.
ერთხანს აქ უცხოვრია პრინც მიურატს, სალომე დადიანის მეუღლეს. რომელსაც გადმოცემით ძალიან შეჰყვარებია იქვე, მოპირდაპირე მხარეს ახლაც მდგარი მოზაიკიანი სახლის ქალბატონი, ვინმე ციციშვილის ქალი. მიურატი თურმე საათობით იდგა სიყვარულის სასახლის აივანზე სატრფოს დასანახავად. ერთ დღესაც ბაღში შეხვედრიან ერთმანეთს. სწორედ იმ ადგილზე პრინცს ფანჩატური გაუკეთებია, რომელიც მოგვიანებით დანგრეულა, მაგრამ კომუნისტებს ეს ლამაზი ისტორია მოსწონებიათ და ახალი, ბამბუკის ფანჩატური აუშენებიათ. ახლა ისიც ინგრევა და ამჯერად სასახლეში განთავსებული მუზეუმის ხელმძღვანელობა აპირებს მის განახლებას.
შენობის ისტორია არც მიურატების ამბით მთავრდება. სტალინის განკარგულებით აქ განუთავსებიათ ყრუ-მუნჯთა სასწავლებელი. ბავშვების სიმრავლის გამო სასახლისთვის ერთი იმდენი კიდევ მიუშენებიათ. ძველსა და ახალ ნაწილს შორის ფაქტობრივად არანაირი განსხვავება არ არის. გიორგი კალანდია ვარაუდობს, რომ შენობის დაუმახინჯებლად გაფართოება ლავრენტი ბერიას დამსახურება უნდა იყოს. «სწორედ აქ განთავსებულ სკოლაში სწავლობდა მისი ყრუ-მუნჯი და. ამიტომაც ვეჭვობ, ბერიას ჩარევის შედეგად შეინარჩუნა სასახლემ ძველი იერი. გარდა ამისა, ამოუხსნელი რჩება კიდევ ერთი დეტალი. ეს საგვარეულო გერბის გამოსახულებიანი ერთადერთი შენობა არის თბილისში. გერბზე გამოსახულია ცალრქა, მითური ცხენი, რომლის სისხლიც ჯვაროსნების აზრით, დაჭრილ ადამიანს არჩენდა. დიდხანს ვეძებდით ამ გერბის პატრონებს. იგი უკავშირდება ტიტელებსა და ოლდენბურგებს. გაირკვა, რომ რუსული საგვარეულოს, ვერიგინების გერბი ყოფილა. ცნობილია, რომ თავადი ვერიგინი კანადაში გადასახლებამდე თბილისში «გამოაციმბირეს». იგი მეგობრობდა ალექსანდრე ტოლსტოისთან, რომელიც ასევე ცხოვრობდა თბილისში. ვერიგინების და სიყვარულის სასახლის დანარჩენი ისტორია ჯერ უცნობია. თუმცა, გერბი ცხადყოფს, რომ მას აქაურობასთან მჭიდრო კავშირი ჰქონდა, რომელიც შესაძლოა ოლდენბურგისა და მიურატის მსგავსად, ქალს უკავშირდებოდა».
ახლა სიყვარულის სასახლე იდუმალებით მოცულ ბევრ ამბავთან ერთად საქართველოს უზარმაზარ კულტურულ ისტორიასაც ინახავს. 1989 წელს აქ შემოუსახლებიათ საქართველოს კინოს, თეატრის, მუსიკისა და ქორეოგრაფიის სახელმწიფო მუზეუმი. სამწუხაროდ, 20 წლის განმავლობაში მუზეუმში ერთხელაც კი არ გამართულა არათუ მუდმივმოქმედი, ხანმოკლე გამოფენაც კი. ურემონტობის გამო შენობა თითქმის კატასტროფულ მდგომარეობამდეა მიყვანილი. იოლი წარმოსადგენია, ასეთი ტიპისა და ისტორიის მქონე ნაგებობას როგორ გაუფრთხილდებოდნენ ევროპულ სახელმწიფოებში. ჩვენთან კი...
გიორგი კალანდია: «ამჯერად, მოკლე დროში კულტურის სამინისტროს დაფინანსებით მოვახერხეთ პირველი სართული გაგვერემონტებინა და გაგვეხსნა საგამოფენო დარბაზი, რომელიც მუზეუმის დამაარსებლის, დავით არსენიშვილის სახელობის იქნება. სამწუხაროდ, დარწმუნებული ვარ, რომ ბევრმა არაფერი იცის როგორც ამ უნიკალური მუზეუმის (სადაც სამასი ათასი უნიკალური ექსპონატი ინახება), ისე დავით არსენიშვილის შესახებ. იგი იყო მოსკოვში, მე-15 საუკუნის რუსი მხატვრის ანდრეი რუბლიოვის მუზეუმის დამაარსებელი და დირექტორიც. რუსები მას დღემდე უფასებენ ამ ამაგს. ანდრეი რუბლიოვის უნიკალური ფრესკების გადარჩენა სწორედ მისი დამსახურებაა. ჩვენს მუზეუმში დაცულია ლადო გუდიაშვილის, ელენე ახვლედიანის, ირაკლი ფარჯიანის, სერგო ფარაჯანოვის, დავით კაკაბაძის უცნობი ნამუშევრები, - ძველი თბილისის ყოფის ამსახველი ისეთ ნახატები, მაშინდელ ისტორიას რომ გიამბობენ. აქ ინახება პეტრე ჩაიკოვსკის, თეოდორ შალიაპინის ხელნაწერები, რომელიც არ გამოფენილა, მაია პლისეცკაიას პუანტები, დავით არაყიშვილის ოქროს საათი, რომელსაც პირად კოლექციაში ინახავდა. ჩვენს საცავებში ასევე ინახება ვანში აღმოჩენილი ანტიკური ხანის უნიკალური თეატრალური ნიღაბი».
სიყვარულის სასახლეში მუზეუმმა პირველი გამოფენა მოაწყო სახელწოდებით «მრავალსახეობა მუზეუმისა». უნიკალური ფოტომასალის გარდა აქ წარმოდგენილი იყო თეატრალური ესკიზები და სცენოგრაფია, გამოჩენილი ადამიანების, ხელოვნების მოღვაწეთა არქივები, მემორიალური ნივთები, ფოტოები, აფიშები, თეატრალური კოსტიუმები, მე-20 საუკუნის დასაწყისიდან 40-50-იან წლებამდე შეგროვებული ექსპონატები, ნივთები, რომელთაგან თითოეულს ეპოქალური მნიშვნელობა აქვს. თუნდაც მხოლოდ თეატრალური აფიშები რად ღირს.
ახლა სიყვარულის სასახლე ორი ისტორიით ცხოვრობს - ძველით დ ახლით. ახალი უკვე მუზეუმს ეკუთვნის. მუზეუმის დირექტორი გიორგი კალანდია ამბობს, რომ სურთ ძველი ისტორიაც როგორმე აღადგინონ, გააცოცხლონ და სიყვარულის კოშკს ტურისტებისთვის მიმზიდველი ფუნქცია შესძინონ.
